Witamina D3 – gdzie występuje, charakterystyka, niedobory

Witaminą D nazywamy grupę związków chemicznych, na które składają się kalcyferol, czyli witamina D1, ergokalcyferol – witamina D2 – oraz cholekalcyferol zwany witaminą D3. Główne formy witaminy D to witamina D2, pochodząca ze źródeł roślinnych, oraz witamina D3 pozyskiwana z syntezy skórnej oraz ze źródeł zwierzęcych

. Synteza skórna zachodzi pod wpływem promieniowania UVB, produkując nieaktywną formę witaminy D, która musisz przejść szereg reakcji w wątrobie i nerkach to aktywnej formy, czyli hormonu kalcytriolu[

]. W czym jest witamina D? Jakie są objawy niedoboru witaminy D? Jaka jest norma witaminy D3 dla człowieka?

W czym jest witamina D? Gdzie występuje?

Witamina D3 jest pozyskiwana ze źródeł zwierzęcych, chociaż większe dawki produkowane są po ekspozycji na światło ultrafioletowe z prekursora cholesterolu 7-dehydrocholesterolu. Witamina D pochodząca z tych źródeł jest jednak biologicznie nieaktywna, dlatego musi zajść jej konwersja w aktywną hormonalną postać[3].Synteza skórna jednak nie jest wystarczająca, głównie ze względu na zmieniający się tryb życia ludzi. Coraz więcej pracujemy i coraz częściej jest to praca w domu, dlatego ekspozycja na słońce jest dosyć rzadka. Poza tym, aby ekspozycja słoneczna była skuteczna, należy przebywać na słońcu minimum 15 minut w godzinach 10:00-15:00 kiedy słońce znajduje się na odpowiedniej wysokości. Poza tym należy mieć odsłonięte co najmniej 20% ciała, głownie górnych partii, a stosowanie kremów z filtrem blokuje syntezę witaminy D

. Niestety synteza witaminy D3 w skórze zmniejsza się wraz z wiekiem oraz u osób o ciemniejszej karnacji[5].

Witamina D znajduje się głównie w tłustych rybach, takich jak łosoś czy makrela, a także w olejach z ryb i żółtkach jaj. Przez wzgląd na istotną rolę jaką odgrywa witamina D3 w naszym organizmie, na całym świecie firmy starają się fortyfikować produkty witaminą D. W Stanach Zjednoczonych bardzo często zamiennika mleka są fortyfikowane, a także takie produkty jak nabiał, w tym sery, jogurty i margaryny, jak również soki pomarańczowe i płatki zbożowe[6]. Z kolei witamina D2 pochodzi ze źródeł roślinnych, takich jak na przykład grzyby i drożdże[

.

Witamina D w tabletkach dostępna bez recepty

Poza wymienionymi wyżej źródłami, warto stosować również

, który pomoże uzupełnić poziom witaminy D w organizmie. Warto zwracać uwagę, aby kupować leki OTC, czyli dostępne bez recepty, a nie suplementy diety. Lek podlega większym regulacjom i jest lepiej przebadany, dlatego mamy pewność, że deklarowana dawka witaminy D jest na pewno w nim zawarta.

Niedobór witaminy D

Ze względu na to, że nasza dieta jest uboga w witaminę D, a wysoko przetworzone produkty[

, które spożywamy coraz częściej, mogą upośledzać jej wchłanianie, a także przez niską ekspozycję na słońce wiele osób boryka się z niedoborem witaminy D, który może być groźny dla organizmu. Dlatego warto znać objawy niedoboru, aby móc mu zapobiegać.

Wiele czynników może wpływać na stężenie witaminy D w naszym organizmie, w tym niektóre choroby (głównie wątroby i nerek

, a także choroby neurologiczne) oraz przyjmowane leki (na przykład leki przeciwpadaczkowe

]). Również u osób otyłych stężenie witaminy D3 we krwi jest niższe

, dlatego mogą być potrzebne większe dawki suplementacyjne. Poza tym polimorfizmy niektórych genów mogą wpływać na poziom 25(OH)D3 w surowicy. Warto byłoby zbadać poziom witaminy D w organizmie oraz skonsultować się z lekarzem, aby dobrać właściwą dawkę suplementacyjną.

Niedobór witaminy D – objawy

Objawy niedobory witaminy D3 nie są specyficzne i mogą obejmować wiele układów, ponieważ receptory witaminy D znajdują się w niemal wszystkich tkankach organizmu

Szczególnie powszechne są objawy ze strony układu nerwowego, takie jak przewlekłe zmęczenie, zły nastrój a nawet stany depresyjne oraz bóle kości i mięśni, ponieważ witamina D wpływa na właściwą gospodarkę mineralną układu szkieletowego. Jesienna depresja ma swoje źródło właśnie w zmniejszonym stężeniu witaminy D3 we krwi ze względu na mniejszą ekspozycję na słońce.

Objawy neurologiczne niedoboru witaminy D

Receptory witaminy D obecne w mózgu odpowiadają za wahania nastroju w przypadku niedoboru witaminy D we krwi. Bardzo częsty jest pogorszony nastrój, depresja i rozdrażnienie, które przeważnie kładziemy na karb stresu

. Badania mówią również o związku niedoboru witaminy D z występowaniem takich chorób neurologicznych jak schizofrenia. U pacjentów ze schizofrenią stwierdza się niższe stężenia witaminy D niż u osób zdrowych

.Co ciekawe, odpowiednie stężenie witaminy D3 we krwi jest również istotne w profilaktyce zachorowania na chorobę Alzheimera, a także z poprawą funkcji poznawczych w chorobach neurodegeneracyjnych

.

Bóle pleców

Biorąc pod uwagę, że witamina D bierze udział w prawidłowej mineralizacji kości oraz w syntezie białek mięśniowych, na przykład troponiny, jej niedobór może prowadzić do bólu kości, stawów i mięśni. Bardzo powszechne w niedoborach witaminy D są bóle pleców i mięśni.

Częste infekcje

Witamina D ma ogromny wpływ na układ odpornościowy, ponieważ wpływa na funkcjonowanie komórek układu immunologicznego, takich jak limfocyty T oraz B, a także makrofagi. Jej niedobór powoduje zmiany w funkcjonowaniu tych komórek co prowadzi do wzrostu podatności na infekcje. Odpowiednie stężenie witaminy D3 w organizmie jest związane z mniejszą podatnością na infekcje górnych dróg oddechowych, a suplementacja witaminą D zmniejsza ryzyko zachorowalności na infekcje oddechowe

.

Osłabienie

U osób skarżących się na chroniczne zmęczenie i ogólne osłabienie organizmu bardzo często występuje niedobór witaminy D. Może być to związane z jej wpływem na układ neurologiczny oraz immunologiczny, przez co nie mamy energii do pracy i nawet najmniejsze czynności sprawiają nam problem. Suplementacja witaminą D zmniejsza objawy chronicznego zmęczenia

.

Ból głowy

Niedobór witaminy D jest powiązany z różnymi zaburzeniami bólowymi. Niedobory witaminy D3 we krwi mogą prowadzić do pojawiania się bólów głowy

. Oprócz tego odkryto związek między pacjentami skarżącymi się na migrenowe bóle głowy a niedoborem witaminy D. Suplementacja witaminą D jako uzupełnienie dotychczasowej terapii może zmniejszyć częstotliwość ataków migreny

.

Zaburzenia koncentracji

Witamina D została uznana za neurosteroid, ponieważ może pełnić rolę neuroprotekcjyjną i bierze udział w rozwoju mózgu i immunomodulacji, także w chorobach neurologicznych. Suplementacja witaminą D chroni przed pogorszeniem funkcji poznawczych oraz wpływa na poprawę mechanizmów uczenie się i zapamiętywania. Niedobór witaminy D3 może być związany z zaburzeniami funkcji poznawczych, takich jak zdolność do koncentracji, właściwe zapamiętywanie czy uczenie się[

.

Skutki niedoboru witaminy D

Niedobór witaminy D może nieść za sobą poważne skutki. Przedłużające się niskie stężenie witaminy D w organizmie może prowadzić do wystąpienia krzywicy u dzieci oraz osteomalacji u dorosłych[

]. Niedobory witaminy D predysponują również do rozwoju cukrzycy typu 2[

, a także chorób autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów[

.Poza tym niższe stężenia witaminy D występują u osób chorych na Hashimoto, a im większy niedobór tym wyższy poziom przeciwciał oraz większe nasilenie choroby

.

Niedobory witaminy D związane są również z postępującym zapaleniem jelit. Suplementacja witaminą D może być skuteczna u osób z nieswoistymi zapaleniami jelit, ponieważ w badaniach na myszach złagodziła objawy. Pacjenci z chorobami zapalnymi jelit mają niższe poziomy 25(OH)D3 w surowicy, co sugeruje związek między niedoborem witaminy D a ryzykiem zapalenia jelit. Suplementacja może również zapobiegać nawrotom[

.

Wykazano również związek między witaminą D a stwardnieniem rozsianym, ponieważ suplementacja może zmniejszyć ryzyko zachorowania, co zgadza się z ogólną wiedzą na temat wpływu witaminy D na układ nerwowy, choroby neurodegeneracyjne i pogorszenie funkcji poznawczych

].

Prawidłowy poziom witaminy D – normy

Jeśli podejrzewamy u siebie niedobór witaminy D, warto wykonać badania. Poziom witaminy D można sprawdzić prawie w każdym laboratorium. Test wykonywany jest z krwi i nie trzeba być na czczo, aby go wykonać. Badanie witaminy D kosztuje zwykle kilkadziesiąt złotych. Ze względu na trwałość, czyli długi okres półtrwania, wykonuje się badanie stężenia 25(OH)D we krwi

.

Optymalny poziom witaminy D we krwi wynosi 30-50ng/ml, a o niedoborach mówimy w przypadku stężeń poniżej 30 ng/ml. Wymaga to dalszej diagnostyki w celu ustalenia przyczyny oraz zwiększenia suplementacji. Na świecie niedobory witaminy D są bardzo powszechne, dlatego warto całorocznie suplementować witaminę D3. Poziomy powyżej 100 ng/ml uważa się za toksyczne i konieczne jest przerwanie suplementacji

].

Nadmiar witaminy D – czy to możliwe?

Jak organizm ludzki radzi sobie z nadmiarem witaminy D? Czy możliwe jest przyjęcie zbyt dużej dawki np. podczas przebywania na słońcu? Niestety przedawkowanie witaminy D jest możliwe, chociaż nie zdarza się rzadko i nie przydarzy się podczas zbyt długiej ekspozycji na słońce. U osób, u których odnotowano zatrucie witaminą D, stosowano dawki >30 000 IU/dzień przez ponad trzy miesiące. Z tego powodu określono bezpieczną maksymalną dawkę witaminy D, tak zwane UL (ang. Tolerable Upper Level Intake) w wysokości 2000 IU na dzień, jednak w 2011 roku dawkę tę podwyższono do 4000 IU dziennie. Stwierdzono, iż poziom 2000 IU był zbyt restrykcyjny, ponieważ niskie stężenie witaminy D w społeczeństwie jest bardzo powszechne. Niektórzy mówią również, że najwyższa dawka dzienna witaminy D jest na poziomie 10 000 IU, a maksymalne stężenie we krwi wynosi 100 ng/ml[

.

Warto jednak zaznaczyć, że suplementacja powinna być kontrolowana w przypadku takich chorób jak sarkoidoza, ziarniniaki, pierwotna nadczynność przytarczyc oraz niektóre nowotwory, ponieważ w tych przypadkach może występować nadwrażliwość na witaminę D. Lekarz zaleca wtedy suplementację pod kontrolą stężenia 1,25(OH)2D we krwi. Z kolei w przypadku zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej istotna jest kontrola 25(OH)D i podstawowych parametrów równowagi wapniowo-fosforanowej co 3 miesiące[

fot.

1. ^{Kmieć P., Sworczak K.: Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D. Forum Medycyny Rodzinnej 2017; 11(1): 38-46.}
2. ^{Galior K, Ketha H, Grebe S, Singh RJ. 10 years of 25-hydroxyvitamin-D testing by LC-MS/MS-trends in vitamin-D deficiency and sufficiency. Bone Rep. 2018;8:268-273.}
3. ^{Matsui M.S.: Vitamin D Update [published online ahead of print, 2020 Oct 14]. Curr Dermatol Rep. 2020;1-8.}
4. ^{Płudowski P., Kryśkiewicz E., Karczmarewicz E.: Zasady suplementacji i standardy oceny zaopatrzenia organizmu w witaminę D w świetle jej działania plejotropowego. Postępy Nauk Medycznych 2012; 3: 265-272.}
5. ^{Zhang S., Miller D.D., Li W.: Vitamin D in human health. In: Essential and Toxic Trace Elements and Vitamins in Human Health 2020, Pages 263-281.}
6. ^{Fleet J., Shapses S.: Vitamin D. In: Present Knowledge in Nutrition (Eleventh Edition), Volume 1: Basic Nutrition and Metabolism. 2020, Pages 93-114.}
7. ^{Walicka M, Jasik A, Paczyńska M, Wąsowski M, Tałałaj M, Marcinowska-Suchowierska E.: Niedobór witaminy D - problem społeczny.Postępy Nauk Medycznych 2019; 32(1): 14-22.}
8. ^{Pilz S, Zittermann A, Trummer C, et al. Vitamin D testing and treatment: a narrative review of current evidence. Endocr Connect. 2019;8(2):R27-R43.}
9. ^{Kaviani M., Nikooyeh B., Zand H., Yaghmaei P., Neyestani T.R.: Effects of vitamin D supplementation on depression and some involved neurotransmitters. J Affect Disord 2020; 269: 28-35.}
10. ^{Zhu J.L., Luo W.W., Cheng X., Li Y., Zhang Q.Z., Peng W.X.: Vitamin D deficiency and Schizophrenia in Adults: A Systematic Review and Meta-analysis of Observational Studies. Psychiatry Res 2020; 288: 112959.}
11. ^{Płudowski P., Holick M.F., Grant W.B., et al.: Vitamin D supplementation guidelines. J Steroid Biochem Mol Biol 2018; 175: 125-135..}
12. ^{Roy S., Sherman A., Monari-Sparks M.J., Schweiker O., Hunter K.: Correction of Low Vitamin D Improves Fatigue: Effect of Correction of Low Vitamin D in Fatigue Study (EViDiF Study). N Am J Med Sci 2014; 6(8): 396-402.}
13. ^{Prakash, S., Mehta, N.C., Dabhi, A.S. et al. The prevalence of headache may be related with the latitude: a possible role of Vitamin D insufficiency?. J Headache Pain 11, 301–307 (2010).}
14. ^{Ghorbani, Z., Togha, M., Rafiee, P. et al. Vitamin D in migraine headache: a comprehensive review on literature. Neurol Sci 40, 2459–2477 (2019).}
15. ^{Tabatabaeizadeh SA, Tafazoli N. The role of vitamin D in prevention of type 2 diabetes. A meta-analysis. Clin Nutr ESPEN. 2021;41:88-93.}
16. ^{Murdaca G, Tonacci A, Negrini S, et al. Emerging role of vitamin D in autoimmune diseases: An update on evidence and therapeutic implications. Autoimmun Rev. 2019;18(9):102350.}
17. ^{Bozkurt NC, Karbek B, Ucan B, et al. The association between severity of vitamin D deficiency and Hashimoto's thyroiditis. Endocr Pract. 2013;19(3):479-484.}

Vigalex® Bio (1000 IU): Jedna tabletka zawiera 10 mg cholekalcyferolu, proszku, co odpowiada 0,025 mg (1000 IU) cholekalcyferolu (witaminy D

). Vigalex® Forte (2000 IU): Jedna tabletka zawiera 20 mg cholekalcyferolu, proszku, co odpowiada 0,05 mg (2000 IU) cholekalcyferolu (witaminy D

). Wskazania do stosowania: Zapobieganie krzywicy i osteomalacji u dzieci i dorosłych, profilaktyka niedoboru witaminy D u kobiet planujących ciążę, w ciąży i karmiących piersiąw porozumieniu z lekarzem, zapobieganie niedoborowi witaminy D u dzieci i dorosłych, leczenie wspomagające osteoporozy u dorosłych. Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję czynną (cholekalcyferol) lub na którąkolwiek substancję pomocniczą, hiperkalcemia i (lub) hiperkalciuria, kamica nerkowa i (lub) ciężka niewydolność nerek, rzekoma niedoczynność przytarczyc (zapotrzebowanie na witaminę D może być obniżone z powodu okresów prawidłowej wrażliwości na tę witaminę, prowadzących do przedawkowania). W tym przypadku dostępne są pochodne witaminy D łatwiejsze do kontrolowania. Podmiot odpowiedzialny: Biofarm Sp. z o.o., ul. Wałbrzyska 13, 60-198 Poznań.

Vigalex® Max (4000 IU): Jedna tabletka zawiera 40 mg cholekalcyferolu, proszku, co odpowiada 0,1 mg cholekalcyferolu (witaminy D

). Wskazania do stosowania: Profilaktyka niedoboru witaminy D i stanów wynikających z niedoboru witaminy D (np. osteomalacja, osteoporoza) u dorosłych z otyłością (wskaźnik masy ciała [ang. body mass index, BMI] ≥ 30 kg/m

 pc.) Przeciwwskazania: nadwrażliwość na substancję czynną (cholekalcyferol) lub na którąkolwiek substancję pomocniczą, hiperkalcemia i (lub) hiperkalciuria, kamica nerkowa i (lub) ciężka niewydolność nerek, rzekoma niedoczynność przytarczyc (zapotrzebowanie na witaminę D może być obniżone z powodu okresów prawidłowej wrażliwości na tę witaminę, prowadzących do przedawkowania). W tym przypadku dostępne są pochodne witaminy D łatwiejsze do kontrolowania. Dzieci i młodzież w wieku poniżej 18 lat. Podmiot odpowiedzialny: Biofarm Sp. z o.o., ul. Wałbrzyska 13, 60-198 Poznań.

* Lek OTC Vigalex w dawce: 1000 IU, 2000 IU, 4000 IU. Brak na rynku polskim marki z 3 dawkami o statusie leku OTC wg. danych IQVIA 12/2020. ** ChPL Vigalex Bio i Forte 08.2020, ChPL Vigalex Max 08.2020.