NOP, czyli niepożądany odczyn poszczepienny: kogo dotyczy? Jak go rozpoznać?

Natalia Kovacs

4 min. czytania

03.10.2018 16:25

Podziel się

Udostępnij przez:

Zareaguj Reakcja

NOP to niezwykle popularny termin, który odnosi się do reakcji organizmu na podaną szczepionkę. Niepożądany odczyn poszczepienny, czyli NOP, jest dla wielu rodziców dowodem na to, że nie warto szczepić dzieci i narażać ich na ewentualne powikłania. Warto jednak wiedzieć, że NOP-y nie dotyczą wszystkich. Występują średnio raz na 10 tys. podanych szczepionek i zazwyczaj przebiegają łagodnie. Co trzeba wiedzieć o NOP-ach?

NOP, czyli niepożądany odczyn poszczepienny, to termin odnoszący się do reakcji organizmu na podanie szczepionki. NOP, czyli reakcja organizmu, może być łagodny, poważny lub ciężki. Oceną takich reakcji zajmuje się lekarz, który ma obowiązek zgłaszania takich informacji.

Niepożądane odczyny poszczepienne zdarzają się średnio raz na 10 tys. podanych dawek szczepionki. Nie są to zatem zdarzenia nagminne.

Na występowanie niepożądanych odczynów poszczepiennych wpływ może mieć działanie szczepionki (indywidualna reakcja organizmu na podany preparat), błąd szczepienia (nieprzestrzeganie zaleceń technologicznych przy produkcji, złe przechowywanie i nieodpowiednie podawanie preparatów), a także współistnienie objawów i chorób (objawy chorób mogą pojawić się tym samym czasie/okresie, co podanie preparatu).

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) niepożądane odczyny poszczepienne to objawy czasowo związane ze szczepieniem.

Jak rozpoznać niepożądany odczyn poszczepienny?

NOP-y mogą pojawiać się po każdej szczepionce, zarówno monowalentnej, jak i skojarzonej. Liczba antygenów nie wpływa na ryzyko występowania NOP-ów.

NOP może się przejawiać na różne sposoby i dotyczyć różnych organów:

Zaburzenia ogólne i odczyny na skórze w miejscu podania: najczęściej pojawia się gorączka, drażliwość, rumień w miejscu wstrzyknięcia, stwardnienie/obrzęk lub ból, senność, niespokojny sen.
Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej: stosunkowo rzadko występuje wysypka lub pokrzywka.
Zaburzenia żołądka i jelit: zmniejszenie apetytu, rzadziej biegunka i wymioty.
Zaburzenia układu immunologicznego: rzadko występuje nadwrażliwość objawiająca się obrzękiem twarzy, dusznościami, skurczem oskrzeli.
Zaburzenia układu nerwowego: rzadko występują drgawki (w tym drgawki gorączkowe).

NOP-y można podzielić na:

Łagodne: charakteryzują się zazwyczaj miejscowym obrzękiem, silnym miejscowym zaczerwienieniem, gorączką.
Poważne: objawy są nasilone, ale nie trzeba umieszczać dziecka w szpitalu. Warto wybrać się do lekarza.
Ciężkie: hospitalizacja jest konieczna, bo zagrożone jest zdrowie i życie dziecka. Ciężkiego NOP-u nie da się ukryć, bo reakcja jest tak silna, że dziecko wymaga pomocy medycznej.

Przykładem ciężkiego odczynu poszczepiennego jest reakcja anafilaktyczna. Takie sytuacje zdarzają się jednak rzadko, raz na milion podanych szczepionek. Jak podaje Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, w latach 2015-2016 wystąpiły po trzy ciężkie odczyny poszczepienne.

Do najczęstszych objawów NOP należy: obrzęk, zaczerwienienia, bolesność w miejscu wkłucia, mijające z reguły do 24 godzin po wykonaniu szczepienia.

NOP a rtęć i aluminium w szczepionkach

Jedna z największych obaw rodziców jest możliwe wystąpienie NOP-u po podaniu szczepionki z aluminium lub rtęcią. Jest to jednak związane z indywidualną reakcją organizmu, co dotyczy wszystkich leków i preparatów medycznych.

Liczne badania prowadzone od lat 90. ubiegłego wieku, m.in. przez Amerykański Urząd ds. Żywności i Leków (FDA), Światową Organizację Zdrowia (WHO), Europejską Agencję ds. Leków (EMA), nie potwierdziły szkodliwości tiomersalu, czy aluminium zawartego w szczepionkach.

Badania prowadzone w grupie niemowląt w pierwszych 6 m.ż. wskazują, że etylortęć pochodząca z tiomersalu jest usuwana z organizmu w ciągu 4-9 dni. Dostępne, dobrze metodologicznie przeprowadzone badania nie potwierdziły związku przyczynowo-skutkowego między narażeniem na tiomersal i występowaniem autyzmu ani zaburzeń neurologicznych u dzieci.

Tiomersal, stosowany w niektórych szczepionkach jako konserwant zabezpieczający przed ewentualnym zanieczyszczeniem preparatu drobnoustrojami, jest alergenem. Z tego powodu może powodować reakcje skórne, choć zdarza się to rzadko. Szacuje się, że ok. 1-5 proc. młodzieży i osób dorosłych może być uczulonych na ten związek.

Zobacz także

Szczepienia nie powodują autyzmu - orzekł włoski Sąd Najwyższy

Jak i gdzie zgłaszać niepożądane odczyny poszczepienne?

W Polsce istnieje Rozporządzenie z dnia 21.12.2010r w Sprawie Niepożądanych Odczynów Poszczepiennych oraz Kryteriów Rozpoznawania (Dz. U. z 2010r nr 254, oz. 1711 z póżn. zm.), które mówi o tym, że NOP może zgłosić pracownik służby zdrowia. Najczęściej zajmuje się tym lekarz, który za pomocą badań i innych kryteriów potwierdza wystąpienie niepożądanego odczynu po szczepieniu.

Lekarz, po stwierdzeniu NOP-u u pacjenta, ma obowiązek zgłosić ten fakt do powiatowego inspektora sanitarnego. Jeśli tego nie zrobi, grozi mu mandat.

– Rocznie rejestrujemy od 3 do 4 tysięcy NOP-ów, większość z nich to NOP-y łagodne – mówi w rozmowie z PAP krajowy konsultant w dziedzinie epidemiologii dr Iwona Paradowska-Stankiewicz.

Rodzice i opiekunowie również mogą zgłosić NOP, ale do Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Środków Biobójczych. Ten system nie wymaga potwierdzenia przez pracownika służby zdrowia. Jeśli opiekunowie uznają, że wystąpił NOP, mogą to zgłosić za pomocą specjalnego formularza.

W 2015 roku do Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Środków Biobójczych wpłynęły 63 zgłoszenia. Natomiast w 2018 roku zaledwie w pierwszych dwóch miesiącach wpłynęły aż 62 zgłoszenia.

Zobacz także