Po co śpimy? Na każdym etapie życia sen ma inne znaczenie
Potrzeby związane ze snem zmieniają się z wiekiem: inaczej śpią malutkie dzieci, nastolatki, dorośli i seniorzy. Przez całe życie sen jest jednak niezwykle ważny dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Specjalista tłumaczy, dlaczego brak wystarczającej ilości snu jest tak groźny.
- Skąd się biorą problemy ze snem?
- Po co śpią niemowlęta?
- Po co śpią dzieci?
- Jak śpią nastolatki?
- Jak śpią osoby dorosłe?
- Jak śpią seniorzy?
Na każdym etapie życia człowieka wystarczająca ilość snu jest jednym z najważniejszych czynników mających wpływ na zdrowie psychiczne, sprawność umysłową i kondycję fizyczną – podobnie jak świeża woda, jedzenie czy czyste powietrze. Prof. Colin A. Espie, specjalista w dziedzinie snu z Uniwersytetu w Oksfordzie uważa, że brak odpowiedniej ilości snu – na każdym etapie życia – może wywołać w organizmie reakcję zagrożenia, np. przypominającą atak paniki. Na stronach „Psychology Today” dzieli się swoimi spostrzeżeniami nt. snu na różnych etapach życia człowieka.
Skąd się biorą problemy ze snem?
Każdy etap życia wiąże się z problemami ze snem: małe dzieci zwykle nie chcą spać, nastolatki chodzą spać zbyt późno, dorośli często budzą się w nocy. Ludziom często więc brakuje odpowiedniej ilości snu. Nie jest jednak łatwo wpływać na sen, ponieważ w dużym stopniu podlega on wpływom ludzkiej psychiki. Sen ma przede wszystkim podłoże biologiczne, więc nie możemy go kontrolować, ale stwarzać sobie do niego dobre warunki.
Zaburzenia snu – w każdym wieku – często wynikają ze stresu.
Trudności z zasypianiem czy też spaniem, które tak naprawdę wydają się nam czynnościami automatycznymi, mogą być przyczyną stresu i pobudzenia. Wtedy tworzy się błędne koło zakłócające sen i powodujące coraz większe szkody zdrowotne.
Po co śpią niemowlęta?
Dzieci w pierwszym roku życia przesypiają wiele godzin w ciągu doby (noworodki nawet 16 godzin!). Potrzebują tego, bo to okres niezwykle intensywnego rozwoju i nauki. Podczas snu rozwija się mózg niemowlęcia, wzmacniając połączenia między półkulami mózgu i przetwarzając doświadczenia na wspomnienia. Podczas snu wolnofalowego wydzielany jest też niezbędny hormon wzrostu. Również jedynie w trakcie spania odbywa się regeneracja komórek – i to przez całe życie człowieka. Dla małych dzieci sen jest aktywną częścią rozwoju poznawczego. Na tym etapie życia w śnie najlepiej pomaga codzienna uspokajająca rutyna.
Po co śpią dzieci?
Dzieci potrzebują sporo snu, ponieważ ten okres życia to wciąż czas niezwykle intensywnej nauki. Jej utrwalenie zależy od snu bardziej niż od czuwania. Dzieciństwo to jednak także czas, kiedy nowe życiowe zdarzenia mogą zacząć zakłócać zdrowy sen, np. rozpoczęcie szkoły lub wyjazd na wakacje. Dzieci, które są nadmiernie zmęczone, mogą odmawiać spania, co sprawia, że mogą zacząć trwale kojarzyć sen ze stresem.
Jak śpią nastolatki?
U młodzieży rytm okołodobowy zaczyna się zmieniać, a czas snu przesuwać na późniejsze godziny. Nastolatki nie są zwykle śpiące aż do później nocy, a rano mają trudności z obudzeniem się. Jest to zwykle sprzeczne z godzinami pracy szkół, w których lekcje zaczynają się wcześnie rano. Taka rozbieżność między codziennym rozkładem dnia a rytmem okołodobowym powoduje efekt zwany jet lagiem społecznym, który może powodować zmęczenie, a także trudności z koncentracją i problemy z zachowaniem.
Jak śpią osoby dorosłe?
Sposób spania poszczególnych osób dorosłych może być bardzo różny. Niektórzy wykonują zawody, w których jest możliwość elastycznego dopasowania czasu pracy do indywidualnego rytmu dobowego – ale nie jest zbyt częste. Choć podejście do tego zagadnienia się zmienia, to w niewielu zawodach jest taka realna możliwość. Tymczasem taka elastyczność byłaby bardzo korzystna, ponieważ sprzyja wydajności, dobremu samopoczucie i mniejszej liczbie wypadków w pracy. Do obniżenia jakości snu w dorosłości mogą też przyczyniać się: bezdech senny, okres okołomenopauzalny i menopauza oraz zespół niespokojnych nóg.
Osoby dorosłe są najbardziej narażone na zakłócenia snu spowodowane przez problemy psychologiczne. W takich sytuacjach, oprócz zmiany nawyków związanych ze snem, może pomóc psychoterapia ( terapia poznawczo-behawioralna jest opartym na dowodach naukowych sposobem leczenia bezsenności). Leki mogą wspomagać sen w krótkim czasie, kluczem jest jednak skorygowanie podstawowych przyczyn bezsenności.
Jak śpią seniorzy?
Seniorzy, przeciwnie niż nastolatki, które mają trudności z wczesnym chodzeniem spać, mają tendencję do łatwego zasypiania, ale częściej budzą się w nocy i wcześnie wstają. Tak pokawałkowany sen może powodować zmęczenie i senność w ciągu dnia i prowadzić do innych problemów, w tym związanych ze sprawnością umysłową czy fizyczną. Są dowody na to, że bezsenność u osób starszych ma związek z częstością złamań biodra w wyniku upadków. Kłopoty z zasypianiem i zaburzenia snu u seniorów mogą być zwiastunem innych schorzeń, w tym choroby Parkinsona czy demencji – w przypadku osób w starszym wieku niezwykle ważne jest więc poznanie przyczyny zaburzeń snu.
Źródło: Colin A. Espie, The Importance of Sleep at Each Stage of Life, Psychology Today [dostęp: 9.11.2022]
Tu się dzieje
