Oceń
Borderline (borderline personality disorder- BPD) określana jest również jako osobowość z pogranicza czy pograniczne zaburzenie osobowości. To zaburzenie osobowości o złożonym zespole objawów, które sprawiają, że człowiek dotknięty borderline czuje się nieszczęśliwy i niezrozumiany, a osoby z najbliższego otoczenia odczuwają frustrację i wyrzuty sumienia.
Spis treści:
Powszechną cechą osób z borderline jest huśtawka emocjonalna. W krótkim czasie, bez wyraźnego powodu, mogą oni cieszyć się, zdenerwować, zasmucić czy przeżywać inne, skrajne emocje. Osoby z borderline balansują nad przepaścią emocjonalną, a osoby z nimi przebywające starają się za wszelką cenę unikać sytuacji, w których mogliby sprowokować wybuchy skrajnych uczuć.
Zaburzenie borderline charakteryzuje się również trudnościami w określeniu własnej osoby - jakim jestem człowiekiem, co tak naprawdę czuję i myślę? Zdarza się poczucie niebycia we własnym ciele, niezrozumienia samego siebie, brak poczucia własnej wartości lub wyolbrzymione mniemanie o sobie.
Termin osobowość z pogranicza wprowadził w XX wieku Robert Knight jako określenie osób, których zaburzenia psychiczne mieściły się pomiędzy zaburzeniami psychotycznymi (schizofrenicznymi) a zaburzeniami neurotycznymi (nerwicami). Borderline to osobowość złożona, niejednoznaczna. U osób z borderline stan emocjonalny wciąż się zmienia, ale jednocześnie jest stabilny, z tego powodu mówi się o ,,stabilnej niestabilności''.
O zaburzeniach osobowości mówi się wtedy, gdy stany emocjonalne utrudniają prawidłowe przystosowanie i funkcjonowanie w społeczeństwie i jednocześnie są niepodatne na zmianę. Osoby z zaburzeniami osobowości mają pewne cechy, które często prowadzą do pogorszenia funkcjonowania społecznego, towarzyskiego, zawodowego. Nie są w stanie kontrolować swojego zachowania i stanów emocjonalnych, zachowują się w sposób irracjonalny i nieadekwatny do sytuacji.
Borderline - jak rozpoznać?
Typowa dla osobowości borderline jest ogromna potrzeba przebywania z drugą osobą, bycia kochanym i akceptowanym, posiadania wyłącznej i bardzo głębokiej relacji. Z drugiej jednak strony towarzyszy temu dwojaki, nieuzasadniony lęk przed odrzuceniem, a także przed byciem pochłoniętym przez drugą osobę.
Ciągłe odczuwanie lęku prowadzi do silnego napięcia emocjonalnego, które popycha do irracjonalnych wybuchów żalu i wściekłości, okaleczania się czy prób samobójczych. Osoby z borderline mogą doświadczać też przemijających stanów psychotycznych (prześladowań, urojeń).
Według DSM-IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego), aby rozpoznać zaburzenie osobowości borderline musi być spełnione co najmniej pięć z dziewięciu kryteriów:
- gorączkowe próby uniknięcia opuszczenia – rzeczywistego lub wyimaginowanego;
- wzorzec niestabilnych i intensywnych relacji interpersonalnych, który cechuje na przemian skrajne idealizowanie i dewaluowanie innych;
- zaburzenia tożsamości – znaczący i trwały brak stabilności obrazu lub poczucia ''ja'';
- impulsywność w co najmniej dwóch szkodliwych dla jednostki obszarach aktywności (np. wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji psychoaktywnych, nieostrożna jazda, napady obżarstwa);
- powtarzające się zachowania, gesty lub groźby samobójcze bądź samookaleczenia (szantaż emocjonalny);
- niestabilność emocjonalna spowodowana silną reaktywnością nastroju (np. silne stany dysforyczne, drażliwość lub lęk, trwające zwykle kilka godzin, rzadko dłużej niż kilka dni);
- utrzymujące się poczucie pustki;
- nieadekwatna, silna złość lub trudności z jej opanowaniem (np. częste wybuchy złości, stałe odczuwanie złości, wielokrotne bójki);
- przemijające objawy paranoidalne lub poważne objawy dysocjacyjne jako reakcja na stres.
Według ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych), aby stwierdzić typ z pogranicza osobowości chwiejnej emocjonalnie, czyli borderline, muszą być spełnione trzy spośród następujących cech:
- niejasności dotycząc obrazu własnej osoby;
- brak precyzyjnych celów i preferencji (również seksualnych);
- angażowanie się w intensywne, niestabilne związki prowadzące do kryzysów emocjonalnych;
- próby uniknięcia potencjalnego porzucenia;
- groźby lub działania samobójcze i samouszkadzające;
- stałe uczucie pustki wewnętrznej.
Do innych, często obserwowanych objawów zalicza się stany lękowe, na przykład napady paniki, wahania nastroju o charakterze depresyjnym, natręctwa i objawy różnych chorób somatycznych, na przykład nieuzasadnione bóle różnych części ciała czy objawy neurologiczne, w przypadku których nie można stwierdzić podłoża organicznego.
Osobowości borderline towarzyszyć mogą również skrajne zachowania, takie jak nadużywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia odżywiania, perwersje seksualne.
Jednak tym, co najwyraźniej odróżnia osobowość borderline od innych zaburzeń osobowości jest trudność w jednoznacznym odbieraniu i określaniu ,,dobrych'' i ,,złych'' aspektów innych osób. Łączy się to z całkowicie skrajnym odbiorem innych - idealizowaniem lub demonizowaniem. Osoby z borderline bardzo szybko ,,zakochują się'' w kimś, przechodzą fazę uwielbienia i zatracenia, od tego jednak szybko przechodzą do nienawiści i dewaluacji danej osoby. Prościej mówiąc, borderline nie zakłada tzw. ,,złotego środka''.
Bywa również tak, że osoby z borderline naruszają pewne zasady, tj. starają się nawiązywać bliskie relacje z terapeutami lub odwrotnie, z pacjentami. Relacje, w które wchodzą, mogą kłócić się z zasadami etyki zawodowej, mogą także ranić innych, choć to osoby z borderline czują się pokrzywdzone. Na zmianę pojawiają się fantazje i uwielbienie, a także uczucie złości, bezsilności, żalu.
Wewnętrzny chaos towarzyszący osobom z borderline przenosi się na ich otoczenie, rodzinę, znajomych. Choć zachowania osób z borderline nie są powodowane złośliwością czy negatywnymi cechami charakteru, to jest to zaburzenie trudne i niezrozumiałe dla osób nim dotkniętych i dla ich otoczenia.
Co jeszcze warto wiedzieć o osobach z borderline?
- Mają zazwyczaj problemy w pracy - często ją zmieniają, podejmują pracę nieadekwatną do swoich możliwości, mają problemy z nawiązaniem odpowiednich relacji zawodowych.
- Przejawiają trudności w kontaktach społecznych - kierują nimi skrajne emocje, mają wybuchy gniewu, płaczu, histerii, ale wywołują skrajne emocje również u innych.
- Często mają też gorszą tolerancję na stres - poszukują pomocy, by zmniejszyć czynniki wywołujące stres, np. często chcą zmieniać otoczenie, nie siebie.
- Mogą poszukiwać pomocy u różnych lekarzy i skarżyć się na dolegliwości fizyczne, które nie znajdują uzasadnienia organicznego.
- Osobowości borderline często towarzyszą inne zaburzenia osobowości, szczególnie histrioniczne, antyspołeczne i schizotypowe, a także osobowość zależna.
- Mają chwiejne i zaburzone poczucie własnej tożsamości, stale czują się lekceważeni, przez co łatwo dochodzi do ataków słownych na partnera, lub grożenia samobójstwem z byle powodu. Czują się niedoceniani, mogą podejrzewać zdrady.
- Tworzą bardzo burzliwe związki, ponieważ najpierw idealizują a później demonizują partnerów. U parterów z początku idealizowanych zaczynają dostrzegać wady, co szybko przeradza się w skrajnie negatywną relację, wywołuje ogromne poczucie żalu i rozczarowania.
- Mają poczucie, że są wykorzystywani i brak im poczucia bezpieczeństwa. Są zaborczy i zazdrośni.
- Mają problem z utrzymaniem przyjaźni. Relacje ze znajomymi bywają burzliwe, a przyjaźnie kończą się drastycznie - kłótnią, konfliktem. Osoby z borderline tak samo idealizują i dewaluują znajomych, jak i partnerów.
- Wykazują tendencję do myśli samobójczych, często mają o sobie niskie mniemanie.
- Mają trudności w kontrolowaniu emocji - silnie odczuwają gniew, wściekłość, nienawiść, reagują nieadekwatnie do skali problemu, gdy kochają to ,,na zabój'', ale nienawidzą równie mocno, mają potrzebę silnego odreagowania poprzez wybuch płaczu, krzyk, a nawet szantaż emocjonalny. Tendencja do wybuchów związana jest również z podejmowaniem impulsywnych decyzji i zachowań.
Borderline - jakie są przyczyny zaburzeń z pogranicza?
Istnieje kilka teorii występowania osobowości borderlinę. Z reguły jednak uważa się, że istotnym czynnikiem etiologicznym jest zaniedbywanie dziecka przez opiekunów lub wręcz chorobliwa nadopiekuńczość. Dziecko ma w sobie wiele sprzecznych emocji. Choć chce się uniezależnić, to jednocześnie chce także pozostać blisko rodziców. Z czasem staje się bardziej autonomiczne, ale wciąż potrzebuje mieć pewność, że rodzić przy nim czuwa. Uważa się zatem, że osoba z pogranicza mogła doświadczać w dzieciństwie różnych braków w opiece, braku poczucia stabilizacji, wsparcia i z tego powodu utknęła w pewnej ,,płynnej'' fazie i nie mogła wykształcić w sobie poczucia stałości. Nie toleruje sprzeczności i postrzega siebie i innych w skrajny sposób. Nie wie, kiedy może być samodzielną jednostką, a kiedy zależną. Cały czas znajduje się w rozdarciu i dylemacie - obsesyjnie poszukuje bliskości, ale gdy poczuję bliskość z inną osobą, wpada w panikę, bo boi się pochłonięcia i kontroli.
Osoby z borderline doświadczały często w przeszłości rozłąki, porzucenia, czuły się przez rodziców nieakceptowane, były molestowane lub maltretowane psychicznie i fizycznie. Takie doświadczenia bardzo negatywnie wpływają na więź dziecka z opiekunem, przez co powstaje tzw. „nieufny wzorzec przywiązania”, który zaburza realne postrzeganie sytuacji i przepracowanie doznanych urazów psychicznych i rozwiązanie ich, czyli radzenie sobie z trudnymi, stresującymi sytuacjami. Osoby z pogranicza często nie są zdolne do refleksji nad treścią umysłu własnego i innych.
Należy również wspomnieć o tzw. modelu biopsychospołecznym zaburzeń osobowości, który wyodrębnia trzy główne czynniki etiologiczne osobowości z pogranicza: biologicznie uwarunkowany temperament, traumatyczne i chaotyczne środowisko domowe, które warunkuje psychologiczne funkcjonowanie osoby i środowiskowy czynnik związany ze zdarzeniami wyzwalającymi „objawy”. Czynniki te przez całe życie przenikają się i wzajemnie na siebie oddziałują.
Borderline - na czym polega leczenie?
Leczenie borderline można podzielić na farmakologiczne i psychologiczne, a zazwyczaj korzysta się z obu tych opcji.
Oddziaływanie farmakologiczne, którym kieruje lekarz psychiatra, jest zazwyczaj doraźną formą leczenia, która ma za zadanie zmniejszyć nasilenie niektórych objawów, takich jak lęk, depresja, gwałtowne zmiany nastoju. Nie można jednak przy pomocy farmakologii ,,wyleczyć'' osobowości borderline. Ponadto skuteczność leków u różnych osób jest inna, dlatego leczenie farmakologiczne jest ustalane indywidualnie.
Za najbardziej skuteczne w przypadku borderline uważa się: psychoterapię psychoanalityczną wraz z jej pochodnymi (w tym terapię opartą na mentalizacji), terapię skoncentrowaną na przeniesieniu TFT (transference focused therapy) Kernberga, terapię poznawczo-behawioralną.
Niezwykle ważne jest to, by terapia dostosowana była do potrzeb. Osoby z borderline różnie reagują na różne formy terapii, dlatego metody terapeutyczne powinny być dobierane indywidualne. Niemałe znaczenie ma także sam terapeuta i nić porozumienia, jaką może nawiązać z pacjentem. Sama terapia i relacja terapeutyczna nie jest bowiem wolna od chaosu - ciągłych rezygnacji i powrotów, idealizacji i dewaluacji, lękiem przed byciem porzuconym przez terapeutę, a także lękiem przed zbytnim zbliżeniem, otworzeniem się.
Osobowość z pogranicza daje terapeucie próbkę swoich uczuć. To sposób komunikacji. Chce, by ktoś towarzyszył w tym zamęcie i chaosie, sprzeczności uczuć. Celem terapii jest zatem wniesienie spokoju i ładu do życia emocjonalnego osób z borderline, a także zbudowanie zintegrowanego i stałego poczucia siebie oraz innych osób.
Sama próba podjęcia terapii jest u osób z borderline oznaką potrzeby przejścia do następnego etapu, gdzie możliwa jest realizacja potrzeby bliskość bez tej specyficznej symbiozy i samodzielności bez osamotnienia, a także porzucenie skrajnego postrzegania siebie i innych.
TO CIĘ MOŻE ZAINTERESOWAĆ:
- Schizofrenia paranoidalna: urojenia i halucynacje. Jak rozpoznać chorobę?
- Głosy w głowie to niekoniecznie schizofrenia. Połowa chorych ma nerwicę?
- Uciążliwe natręctwa – jak okiełznać gnomy
- Halucynacje słuchowe podczas snu, czyli o zespole eksplodującej głowy
Źródło: psychiatria.mp.pl; Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego; zaburzeniaosobowosci.pl
Oceń artykuł
