Zespół słabości - jak go można rozpoznać?
Starsze osoby wydają się takie kruche i delikatne. U niektórych z nich rozwija się zespół słabości (inaczej kruchości). Im wcześniej to schorzenie zostanie rozpoznane, tym większa szansa na opóźnienie ryzyka niepełnosprawności, a nawet śmierci. Dowiedz się, po czym można poznać zespół słabości i czy da się mu zapobiec.
Zespół słabości – co oznacza to określenie?
Zespół słabości (z ang. frailty syndrom), inaczej zespół kruchości, zespół wątłości lub zespół wyczerpania rezerw, to pojęcia, które wiążą się z osobami starszymi mającymi wiele problemów zdrowotnych i cierpiącymi na postępujące zmniejszenie sprawności fizycznej. Choroba ta nie na jednolitej definicji. Najczęściej używa się określenia stosowanego przez Amerykańskie Towarzystwo Geriatryczne, które zespół słabości/ kruchości definiuje jako: "zespół fizjologiczny starzejącego się organizmu, którego głównym wyznacznikiem jest zmniejszenie rezerwy adaptacyjnej organizmu na poziomie wielonarządowym, zmniejszona odporność na czynniki stresogenne oraz utrata rezerwy fizjologicznej, połączona z zaburzeniami regulacji endokrynologicznej i dysfunkcją układu immunologicznego". Pod tym medycznym opisem kryją się typowe dla osób starszych objawy, takie jak:
- spowolnienie chodu,
- spadek wytrzymałości i tolerancji na wysiłek,
- ujemny bilans energetyczny,
- sarkopenia (utrata masy mięśniowej),
- obniżenie odporności organizmu.
Zdaniem ekspertów, osobom zdrowym do prawidłowego funkcjonowania narządów wystarcza 1/3 ich wydolności, pozostała część stanowi rezerwę czynnościową. Natomiast u osób, u których zaobserwowano zmniejszoną rezerwą fizjologiczną, zaobserwowano większą podatność na przyspieszony proces starzenia. W ich przypadku każdy niekorzystny bodziec może spowodować przekroczenie możliwości kompensacyjnych organizmu w utrzymaniu homeostazy. Co może być takim bodźcem? Wszystko. Choroby, urazy, silny epizod depresyjny, zły stan psychiczny, a nawet sytuacja socjalna/ społeczna.
Zespół słabości – fazy
Zespół kruchości dzieli się na trzy fazy:
- wczesną (pre-frail) – to czas względnego wyrównania rezerw fizjologicznych, które są wystarczające do radzenia sobie z niewielkimi czynnikami stresogennymi;
- średnio zaawansowaną (frailty) – to okres, gdy są już widoczne ograniczenia w zakresie w sprawności funkcjonalnej i samodzielności;
- późną (frailty complications) – w tej fazie sprawność i samodzielność jest znacznie ograniczona, mogą też pojawić się poważne zachorowania ze skutkiem śmiertelnym.
Im szybciej zespół kruchości zostanie rozpoznany, tym szybciej będzie można dobrać odpowiednią opiekę zdrowotną i tym samym zapobiec ewentualnej niepełnosprawności i uzależnienia się chorego od innych osób.
Szacuje się, że na zespół słabości może cierpieć około 7 proc. osób po 65. roku życia (niektóre badania mówią nawet o 19 proc.), a liczba ta rośnie wraz z wiekiem – po 80. roku życia zespół kruchości występuje u 30 proc. osób. W populacji osób starszych, zespół słabości jest czynnikiem zapowiadającym u chorego pogorszenie funkcjonowania w życiu codziennym, niepełnosprawność, zwiększone ryzyko upadków i hospitalizacji. Może również prowadzić do śmierci. Według danych amerykańskich instytucji, wynika, że roczna śmiertelność w zależności od stopnia (fazy) słabości może wynosić kolejno 30%, 50%, 80%.
Zespół słabości (kruchości) – jakie mogą być objawy?
Wraz z wiekiem nasze możliwości fizyczne i psychiczne obniżają się i jest to normalne zjawisko związane ze starzeniem. Jednak są pewne objawy, które mogą wskazywać na zespół kruchości. Należą do nich:
- utrata masy mięśniowej (sarkopenia),
- osłabienie, widoczne zmniejszenie sił,
- zmniejszenie tolerancji na wysiłek,
- zmniejszenie aktywności fizycznej,
- spowolnienie ruchowe,
- pogorszenie funkcji poznawczych,
- osłabienie funkcji narządów zmysłów,
- zaburzenie nastroju (mogą pojawić się epizody depresyjne),
- obecność chorób przewlekłych,
- zmniejszone łaknienie,
- nietrzymanie moczu lub kału.
Zespół kruchości – diagnoza
Diagnoza zespołu kruchości może sprawiać trudność, bowiem niepełnosprawność osób starszych może być wynikiem nie tylko tego schorzenia, ale również innych chorób, np. przebytego zawału czy chorób układu kostno-szkieletowego. Geriatrzy podczas diagnozy patrzą na kilka czynników, m.in. na aktywność fizyczną, potrzebną energię, stan odżywienia, stan poznawczy, choroby współistniejące, wsparcie socjalne oraz czynniki środowiskowe.
Zespół kruchości – przyczyny
Dlaczego u jednych osób starszych obserwuje się pełną sprawność, określaną jako duże rezerwy czynnościowe pozwalające pacjentowi radzić sobie ze stresującymi bodźcami zewnętrznymi, takimi jak zawał serca, a u drugich zauważa się znaczne osłabienie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Niestety lekarze nie potrafią na to pytanie odpowiedzieć. Prawdopodobnie odpowiada za to wiele procesów. Naukowcy wytypowali kilka z nich, m.in.:
- zmiany neuroendokrynologiczne i immunologiczne (w tym m.in. zmniejszenie stężenia hormonów płciowych, hormonu wzrostu, a także zaburzenia wydzielania kortykoidów),
- procesy zapalne i zaburzenia krzepnięcia (w tym podwyższone parametry markerów prozapalnych),
- zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego,
- otyłość (obniża sprawność fizyczną).
Czy można zapobiec zespołowi słabości?
Do działań profilaktycznych, obniżających ryzyko pojawienia się zespołu słabości (kruchości), należą:
- odpowiednia dieta – posiłki powinny być bogate w białko i złożone węglowodany, zaleca się też spożywanie surówek i kwaśnych owoców;
- codzienna aktywność fizyczna – zaleca się codzienne spacery, kinezyterapię, taniec, spotkania towarzyskie, wycieczki piesze i rowerowe, gry zespołowe,
- unikanie infekcji – do tych działań profilaktycznych zalicza się nie tylko unikanie ryzykownych zachować, ale również pamiętanie o badaniach przesiewowych, szczepieniach, np. przeciwko grypie,
- unikania terapii obciążonych dużym ryzykiem powikłań – w takim przypadku należy ocenić korzyści i ryzyko operacji, takich, jak: endoprotezoplastyka, operacje kardiochirurgiczne lub onkologiczne,
- monitorowanie zdrowia,
- szybki dostęp do leczenia – w razie ostrej choroby należy, jak najszybciej uzyskać pomoc w celu wczesnej diagnostyki, leczenia i rehabilitacji).
Źródło: "Zespół słabości – geriatryczny problem XXI w.", Maria Korzonek, Wojciech Fenger, Joanna Czarnota-Chlewicka, Magdalena Bikowska, Hygeia Public Health 2018
"Zespół słabości – zasadniczy problem zdrowotny osób starszych", Teresa Gabryś, Aleksandra Bajorek, Iwona Malinowska-Lipień, Gerontologia Polska 2015.
Tu się dzieje
