Oceń
Trauma dziecięca to problem złożony. Oprócz samej traumy, czyli doświadczenia zdarzenia, które stanowi rzeczywiste lub domniemane zagrożenie dla życia i zdrowia dziecka, lub innych ludzi, w szczególności bliskich mu osób, eksperci opiekujący się zranionymi dziećmi zmagają z jej skutkami. Okropne doświadczenia z przeszłości powracają do dziecka pod postacią przytłaczających uczuć i dotkliwych odczuć fizycznych, a także licznych dolegliwości i nawet chorób. Wszystko to składa się cierpienie dziecka.
Traumę trzeba ,,leczyć'', ponieważ ma ona ogromny wpływ na dziecko, jego rozwój i postrzeganie świata oraz innych ludzi. Nieprzepracowana trauma wpływa negatywnie na uczucia człowieka, jego życiowe wybory i postępowanie.
Wychodzenie z traumy
Wychodzenie z traumy, to odzyskiwanie na nowo siebie, a w zasadzie „poczucie i oswojenie tego, co czujemy”. Pomaga w tym świadomość własnego ciała, jego granic, wewnętrznych doznań oraz zależności pomiędzy tym, co myślimy, przeżywamy i odczuwamy fizycznie. Istotną rolę we wczuwaniu się w siebie odgrywa uważność.
Naturalnym sposobem radzenia sobie z napięciem był i wciąż pozostaje dotyk, uścisk i kołysanie. Dlatego poza oddziaływaniami typowo medycznymi oraz różnymi podejściami w psychoterapii, w zmaganiu z konsekwencjami traumy, coraz większym uznaniem cieszą się metody skoncentrowane na pracy z ciałem. Niebagatelną rolę w tym zakresie, odgrywają naturalne i powszechnie dostępne, różnorodne formy aktywności fizycznej, sport, rekreacja, aktywna turystyka, ale także taniec i śpiew. Szczególnie gdy towarzyszy im bezpieczna atmosfera, kontakt z innymi ludźmi oraz interakcja oparta na współdziałaniu. Równie ważne są sytuacje, kiedy dziecko może zrelaksować się i odprężyć, rozluźnić się, pobyć w stanie obniżonej aktywności.
Istotne jest więc stałe i systematyczne powiększanie przestrzeni bezpieczeństwa dziecka oraz jego dobrostanu, przy maksymalnym ograniczeniu zagrożeń, poważnych zmian w jego środowisku i nadmiernego stresu.
Duże znaczenie mają z pozoru banalne elementy naszej codzienności, jak miejsce, w którym dziecko może pobyć samo i „schronić się przed światem”, regularne, dostosowane do potrzeb i jeśli to możliwe wspólne posiłki, właściwe nawodnienie, odpowiednio długi
i niezakłócany zewnętrznie sen. Stabilizacji sprzyja także ustalony plan dnia, w którym oprócz codziennych zadań i obowiązków, jest miejsce na aktywny wypoczynek, zabawę i relaks. Ważne jest, aby aktywności dziecka, odbywały się, o ile to możliwe, o stałych porach.
ZOBACZ: Dziecięca trauma: jak rozpoznać, że dziecko przechodzi traumę?
Podstawą jest wsparcie
Najtrudniejszym doświadczeniom traumatycznym w życiu dziecka towarzyszy zwykle kontekst relacyjny. Zarówno wtedy, kiedy relacja zdominowana jest agresją i przemocą (krzywdzenie, wykorzystanie), jak również wówczas, gdy trauma wiąże się z nieobecnością lub ograniczoną dostępnością opiekuna (zaniedbywanie).
Wspierająca, nacechowana zaufaniem relacja stanowi zatem klucz do odzyskania przez dziecko równowagi. To ona daje szanse na uspokojenie i odprężenie. W niej możliwe jest dostrajanie się do stabilnego opiekuna. To również dzięki niej, dziecko ma szansę doskonalić się w samoregulacji, czyli radzeniu sobie z wewnętrznym bólem, cierpieniem i napięciem.
Mózg dziecka przy spełnieniu określonych warunków może korzystać ze swojej fenomenalnej predyspozycji do „autonaprawy”, przejmowania funkcji uszkodzonych obszarów przez te sprawne, a nade wszystko powstawania nowych połączeń nerwowych. Warunkiem niezbędnym do uruchomienia dobrodziejstwa neuropatyczności mózgu są właśnie bezpieczne i uzdrawiające relacje.
Trauma, szczególnie związana z krzywdzeniem i zaniedbywaniem, w znacznym stopniu wpływa na obniżenie u dzieci poczucia własnej wartości. Sprawia, że czują się one gorsze od innych, pozbawione prawa do szacunku i akceptacji. Żyją w poczuciu wstydu i winy. Sprawiają wrażenie, jakby ich wszystkie najważniejsze potrzeby, „ukryte były głęboko w kieszeniach”, i obarczone długoterminowym okresem realizacji. Dlatego niezwykle ważne jest identyfikacja mocnych stron, talentów, zainteresowań, pasji i wszystkich „obszarów mocy” dziecka oraz stwarzanie warunków do ich rozwijania. To zaś, połączone z dawaniem wyboru, poczucia sprawstwa i wpływu na własne życie, pomaga odzyskać poczucie własnej wartości, a negatywne przekonania o sobie i własnym życiu, zastąpić nową, pozytywną narracją.
Pomoc dla opiekunów
Rodzice, opiekunowie, pracownicy socjalni czy nauczyciele, powinni mieć świadomość, że z konsekwencji traumy się nie wyrasta, a czas nie leczy ran. W większości przypadków konieczna jest konsultacja i pomoc specjalistyczna (psychiatry, psychoterapeuty, psychologa, pedagoga). Nie należy zwlekać ze zgłoszeniem się po nią.
Ponadto trzeba pamiętać, że opieka nad dzieckiem z doświadczeniem traumy to niełatwe wyzwanie, wymagające zaangażowania, cierpliwości, odporności psychicznej i konsekwencji, obarczone zagrożeniem „zmęczenia współczuciem” lub wtórnym stresem pourazowym. Oba zaburzenia mogą znacząco obniżać poziom satysfakcji życiowej, motywacji, destrukcyjnie wpływać na życie osobiste i ogólne poczucie bezpieczeństwa opiekuna.
Dlatego opiekunowie dziecka powinni być świadomi tych zagrożeń, a w zasadzie kosztów, jakie niesie opieka i wychowanie. Nie powinny narażać się na „samotną walkę”, lecz być gotowi do współpracy, otwarci na nową wiedzę i umiejętności. Opiekunowie dzieci, które doświadczyły traumy, powinni szukać pomocy w stawianiu czoła konsekwencjom swoich własnych traum. Powinni również zadbać o siebie, odpowiednio się odżywiać, ćwiczyć, angażować się w zabawę, pamiętając o odpoczynku, relaksacji, znajdując czas na refleksję oraz rozwój duchowy, pozwalając sobie zarówno na śmiech, jak i płacz.
Autor: Tomasz Saj - doradca ds. Rodzinnej Opieki Zastępczej. Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce w Polsce. Inspirację w przygotowaniu powyższego artykułu, oprócz doświadczeń z własnej ponad 25 letniej praktyki zawodowej, w ramach Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce w Polsce, stanowiły szczególnie następujące pozycje:
- Bessel van der Kolk: Strach ucieleśniony. Mózg umysł i ciało w terapii traumy Warszawa 2018
- Child Welfare Training Toolkit: Comprehensive Guide – 3rd Edition. NCTSN, 2013
- Child Trauma Toolkit for Educators. NCTSN, 2008
- Beata Kulig i Tomasz Saj: „Szkoła wrażliwa na traumę” – jak wspierać dziecko z doświadczeniem traumy w procesie edukacji. Broszura dla nauczycieli (projekt).
Oceń artykuł
Tu się dzieje
