Czym jest dysleksja rozwojowa?

„Mógłbyś, gdybyś tylko chciał” – to zdanie słyszał chyba każdy dyslektyk. Wiele osób myśli, że dysleksja to współczesny wymysł. „Kiedyś nikt nie słyszał o nich, a teraz co drugi to dyslektyk” – to również często powtarzane słowa.

Rzeczywiście kiedyś nie mówiono (a więc i nie słyszano) o dyslektykach, bo w Polsce o tej dysfunkcji zaczęto dyskutować dopiero w latach 70. XX w. Pierwszą definicję dysleksji sformułowano na Światowej Konferencji Neurologów w 1968 r. w USA. Brzmiała ona: „zaburzenie, które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności czytania i pisania mimo dobrej inteligencji i dobrych warunków środowiskowych”.

Z dysleksją rozwojową (bo dotyczy ona dzieci) wiąże się wiele zaburzeń, których nazwy zaczynają się od „dys-”: dysortografia, czyli trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, dysgrafia, czyli tzw. brzydkie pismo i dyskalkulia, czyli trudności z liczeniem.

Zdiagnozowaną dysleksję ma 10-15% polskich uczniów, nasiloną około 3-4%. Ta dysfunkcja częściej występuje u chłopców niż dziewczynek. Diagnozowanie tej dysfunkcji jest długie (trwa przeciętnie kilka miesięcy) i robi się to w wyspecjalizowanych poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Z tego powodu znacznie więcej zdiagnozowanych dzieci jest w dużych miastach niż małych miejscowościach czy wsiach.

Zanim pedagog i psycholog postawią diagnozę, muszą najpierw wykluczyć inne zaburzenia, które mogą utrudniać naukę: wady słuchu i wzroku, niedorozwój umysłowy oraz opóźnienia wynikające z zaniedbań wychowawczych w domu lub niewłaściwego nauczania.

Ważne! Dysleksja nie jest zależna od ilorazu inteligencji. Dzieci dyslektyczne bardzo często charakteryzują się co najmniej średnim ilorazem inteligencji.

Dysleksja – jakie są jej przyczyny?

Dysleksja charakteryzuje się specyficznym i znacznym upośledzeniem rozwoju umiejętności czytania. Jeśli dotyczy ona dziecka, mówimy o dysleksji rozwojowej. Dyslektykowi mylą się kształty, dźwięki, podobne litery i podobne brzmieniowo głoski. Przyczyną tego zaburzenia jest nieharmonijny rozwój w sferze poznawczej. Niektórzy wskazują na kwestie biologiczne, niektórzy genetyczne, jeszcze inni na uszkodzenia w obrębie OUN (ośrodkowy układ nerwowy) w okresie płodowym i okołoporodowym.

Przyjmuje się, że przyczyną dysleksji mogą być:

• nieprawidłowy przebieg ciąży,
• nieprawidłowy przebieg lub przedwczesny poród,
• mała urodzeniowa masa ciała,
• zamartwica,
• opóźniony rozwój psychoruchowy i mowy,
• zaburzenia procesu lateralizacji (asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała),
• występowanie specyficznych zaburzeń w uczeniu się w rodzinie (jeśli w rodzinie występowały tego typu zaburzenia, to istnieje większe prawdopodobieństwo jego wystąpienia u dziecka).

Warto wiedzieć:  Pierwsze dni w przedszkolu – jak pomóc dziecku przetrwać ten trudny okres?

Rodzaje dysleksji

W zależności od rodzaju występujących deficytów wyróżnia się następujące typy dysleksji:

• dysleksja typu wzrokowego – związana z zaburzeniami percepcji i pamięci wzrokowej oraz zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i wzrokowo-przestrzennej. Dziecko z tego typu dysleksją może mieć m.in. problem z przepisywaniem, pisaniem z pamięci i ze słuchu, trudności z zapamiętywaniem kształtu liter, mylenie liter o podobnym kształcie ( a-o, a-ą, e-c, e-ę, ł-l-t, m-n, u-n, m-w ) czy różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej ( p-b ) lub osi poziomej ( w-m, n-u, b-p, d-g ). Może opuszczać litery, cząstki wyrazów, znaków interpunkcyjnych. Może robić błędy ortograficzne (mimo znajomości zasad pisowni), pomijać znaki diakrytyczne (kropki, ogonki, kreseczki), wybierać nieodpowiednie linijki, by wpisać treść. Podczas czytania ma problem z rozumieniem tekstu (skupia się na technice czytania), zgaduje słowa, gubi się w tekście itd.
• dysleksja typu słuchowego – związana z zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej oraz zaburzeniami funkcji językowych. Dziecko z tego typu dysleksją ma szczególne trudności z pisaniem ze słuchu, z różnicowaniem wyrazów z i-j, z głoskami szumiącymi (sz, cz, ż, dż) oraz z głoskami syczącymi (s, c, z, dz), a także głosek zbliżonych fonetycznie (b-p, g-k, d-t, w-f). Typowy dla dzieci z tą dysfunkcją jest problem z łączeniem wyrazów (np. „potstołem” zamiast „pod stołem”), opuszczanie końcówek wyrazów („wczora” zamiast „wczoraj”). Mogą mieć też problem z nieprawidłową pisownią wyrazów z samogłoskami nosowymi (ę, ą) i zespołami dźwiękowymi (on, om, en, em). Podczas głośnego czytania mają problem z syntezą dźwięków, zniekształcają słowa, zgadują je lub czytają z pamięci.
• dysleksja integracyjna – nie stwierdza się deficytów w obrębie poszczególnych funkcji, natomiast zaburzona jest ich koordynacja. Dzieci z tego typu dysleksją mają zwykle brzydkie, mało czytelne pismo, ich litery są krzywe, kanciaste, jakby niedokończone, nie trzymają się w linii. Mają później trudności w odczytywaniu własnych notatek. Posługując się długopisem lub ołówkiem, zbyt mocno lub zbyt lekko naciskają na nie. Tempo pisania jest wolne. Ich zeszyty sprawiają wrażenie niechlujnie prowadzonych – liczne braki w notatkach, plamy, skreślenia.
• dysleksja typu mieszanego – związana z zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej, percepcji i pamięci wzrokowej, pamięci wzrokowo-słuchowej oraz wyobraźni przestrzennej.

Warto podkreślić, że zaświadczenie o dysleksji rozwojowej to jedno, znacznie ważniejsza jest informacja, co się – w przypadku tego konkretnego dziecka – pod tym kryje. Z jakim rodzajem dysfunkcji mamy do czynienia. Od tego bowiem zależy dalsza praca z dzieckiem.

Różne oblicza dysleksji – od czego to zależy?

Dysleksja rozwojowa jest zaburzeniem o podstawie neurobiologicznej, a zatem jest związana z innym niż zwykle funkcjonowaniem mózgu. Jeśli nieprawidłowości są w płatach potylicznych, dziecko może mieć problem z różnicowaniem kształtu liter, problemy z pisaniem. Jeśli zmiany są w płacie skroniowym, to dziecko może nie różnicować liter, które różnią się jedną cechą, np. dźwięcznością i bezdźwięcznością, jak p-b, k-g. Zmiany w płacie czołowym (gdzie dokonuje się analiza semantyczna, czyli znaczeniowa) sprawiają, że dziecko może mieć problemy z pamięcią i koncentracją uwagi.

Polecamy:  Psychoterapeuta w każdej szkole? Spore zmiany już od 2019 roku

Jakie objawy mogą świadczyć o dysleksji rozwojowej?

Zwykle pierwsze objawy związane z dysleksją rozwojową pojawiają się w okresie przedszkolnym (wtedy najczęściej rodzicom lub opiekunom rzucają się w oczy pierwsze objawy – brzydkie pismo, nieumiejętność trzymania się linii, mylenie liter). W tym okresie stawiana jest pierwsza diagnoza i robione są kolejne badania (m.in. przesiewowe). Jednak zdaniem specjalistów pierwsze objawy dysleksji rozwojowej można zauważyć w okresie niemowlęctwa. Na przykład problemy z mówieniem (dziecko zaczyna późno mówić i nieporadnie buduje zdania) mogą być objawem tej dysfunkcji. Podobnie jest z omijaniem jakiegoś etapu rozwoju, np. gdy dziecko nie raczkuje, tylko od razu zaczyna chodzić. To może świadczyć o ryzyku dysleksji – dziecko nie ćwiczy w ten sposób ruchów naprzemiennych.

Inne objawy, które mogą sugerować dysleksję rozwojową, to m.in.:

• nieróżnicowanie pewnych dźwięków – tych, które różnią się jedną cechą, np. dźwięcznością i bezdźwięcznością, jak p-b, k-g;
• niechęć do nauki czytania – wynika to z problemu z opanowaniem liter i powtarzaniem słów, które są zapisane;
• problemy z koordynacją ruchową – dzieci z dysleksją rozwojową unikają gry w piłkę, ponieważ mają problemy z jej łapaniem;
• problemy z orientacją kierunkową i czasoprzestrzenną – dzieci z dysleksją mają trudności z różnicowaniem prawej i lewej strony oraz z określeniem czasu wydarzenia, stąd ich wypowiedzi są chaotyczne i niechronologiczne;
• nieustalona dominacja jednej strony ciała (dziecko jest oburęczne albo praworęczne, ale przez dziurkę patrzy lewym okiem, nastawia lewe ucho);
• zaburzenia uwagi i pamięci – dziecko z dysleksją ma problemy z zapamiętaniem dni tygodnia, nauczeniem się wierszyka;
• zaburzenia motoryki – problemy z utrzymaniem równowagi, nauką jazdy na rowerze, grą w piłkę lub w klasy. Dzieci z dysleksją mają problem z zapinaniem guzików, zawiązywaniem sznurowadeł, jedzeniem za pomocą sztućców;
• nadruchliwość, impulsywność, niezrównoważenie emocjonalne,
• trudności w pisaniu liter – zapisywanie ich w lustrzanym odbiciu, a także przestawianie głosek, przekręcanie słów.

Warto wiedzieć:  Stres szkolny: jak pomóc dziecku go przezwyciężyć?

Jak pracować z dzieckiem z dysleksją?

Uwarunkowań neurobiologicznych zmienić nie możemy, ale możemy pracować z dzieckiem, by zmniejszyć istniejące deficyty i poprawić jego funkcjonowanie. Na szczęście mózg ma ogromne właściwości adaptacyjne i nawet jeśli jakiś ośrodek nie działa właściwie, to pozostałe starają się to jakoś zrekompensować.

Praca z dzieckiem z dysleksją rozwojową nie jest łatwa. Nie ma jednego uniwersalnego planu pracy – z każdym dzieckiem trzeba go wypracować indywidualnie. Najważniejsze jest wyzwolenie motywacji wewnętrznej. Rodzic powinien przede wszystkim wspomagać dziecko, chwalić za najdrobniejszy sukces i dopingować. Absolutnie nie należy go szufladkować – mówić, że jest dyslektykiem, więc nie da sobie z czymś rady.

Najważniejsza jest regularność – z dzieckiem trzeba ćwiczyć codziennie (nad ortografią trzeba pracować całe życie). Trzeba je przypilnować, sprawdzać zeszyty. Jeśli dziecko słabo czyta, powinno słuchać lektur z kaset, ale również czytać samodzielnie po cichu i na głos. Konieczne bywa używanie przesłony – okienka przesuwanego od litery do litery lub od wyrazu do wyrazu, a jednocześnie zasłaniającego słowa z kolejnej linijki. Jeśli dziecko ma problemy z pisaniem (bazgrze), to powinno używać ołówka i gumki oraz specjalnej nasadki wymuszającej prawidłowy układ trzech palców.

Trzeba też zaakceptować to, że będzie ono miało problemy z uczeniem i zapamiętywaniem (ale nie należy mu o tym mówić, by go nie demotywować!). Będzie też miało trudności z uczeniem się języków obcych, bo dla dyslektyka to nowa analiza fonemowa.

Praca z dyslektykiem powinna odbywać się pod nadzorem specjalisty, ale jest wiele książek i programów komputerowych, które mogą być bardzo pomocne. Ważne, by miały one pozytywną opinię Polskiego Towarzystwa Dysleksji (PTD).

Z dodatkowych, pozaszkolnych zajęć, rodzic może zachęcać dziecko do układania puzzli (rozwija się wtedy zdolność do analizy i syntezy wzrokowej), uprawiania sportu (np. wspólnego grania w piłkę), zabaw językowych (np. dobierania rymów, dzielenia wyrazów na głoski).

Ważne! Pewne rodzaje ruchu stymulują wytwarzanie nowych połączeń między półkulami mózgu, poprawiają koordynację, płynność czytania, koncentrację uwagi i pamięć, aktywizują myślenie. Uwalniają od stresu, regulują oddech, dobrze wpływają na stabilność emocjonalną, wzmacniają poczucie własnej wartości. Aby ćwiczenie było skuteczne, zawsze konsultuj je ze specjalistą sprawującym opiekę nad Twoim dzieckiem.

Czy dzieci dyslektyczne powinny być inaczej traktowane niż ich rówieśnicy?

Rodzic powinien też zadbać o to, by szkoła wiedziała o dysfunkcji dziecka, a nauczyciele pracowali zgodnie z wytycznymi w poradni pedagogiczno-psychologicznej. Jednak dzieci z tą dysfunkcją powinny mieć takie same zadania do wykonania, jak ich rówieśnicy. Oczywiście z uwzględnieniem przy ocenie możliwości wykonania przez nie tego zadania. Trzeba pamiętać, że jest wielu dyslektyków, którzy doskonale opanowali sztukę czytania i pisania – odpowiednia motywacja i ćwiczenia mogą doprowadzić każdego do mistrzostwa. Są na przykład organizowane konkursy ortograficzne dla dyslektyków (i nie chodzi w nich o to, kto zrobi więcej błędów, ale kto ich zrobi najmniej!).

Zobacz także:  (Nie)pełnosprawna edukacja – MEN segreguje uczniów ze względu na stan zdrowia?

Diagnoza – dysleksja i co dalej?

Rodzice nie powinni wpadać w panikę, tylko powinni porozmawiać ze specjalistą – zapytać, co mogą zrobić i jak pomóc dziecku. Jemu natomiast spokojnie muszą wytłumaczyć, na czym ta dysfunkcja polega (na tyle, na ile dziecko potrafi zrozumieć). Muszą mu powiedzieć, że będą wspólnie pracować, że na niektóre prace trzeba będzie poświęcić trochę więcej czasu, ale dzięki temu w przyszłości dziecko osiągnie sukcesy. Trzeba podkreślać celowość działań i przypominać dziecku, że gdy dojdzie do biegłości w danej sprawności, będzie miało ogromną satysfakcję, że pokonało swoje kłopoty.

TO CIĘ MOŻE ZAINTERESOWAĆ:

• Trening mózgu rodziców może wpływać na zdolności umysłowe dzieci
• O której godzinie najzdrowiej zaczynać lekcje? Nowe odkrycie neurologów
• Jak mieć w szkole same piątki? Poradnik (nie tylko) dla prymusów

Źródło: materiały własne/ pediatra.mp.pl
--------------------------------------

zdrowie.radiozet.pl/mk