Badanie moczu: podstawowe badanie diagnostyczne. Na czym polega?
Badanie moczu zaliczane jest do podstawowych badań ogólnych, które dostarczają cennych informacji na temat stanu zdrowia człowieka. Analiza moczu dostarcza informacji na temat funkcjonowania układu moczowego, ale jest też źródłem wiedzy na temat innych narządów i układów. Badanie polega na pobraniu próbki moczu i przeanalizowaniu jej pod kątem cech fizycznych i biochemicznych. Dowiedz się, kto powinien wykonać badanie moczu. Jak przygotować się do tego badania?
Ogólne badanie moczu to podstawowe badanie laboratoryjne zaliczane również do tzw. badań profilaktycznych, które warto wykonywać niezależnie od stanu zdrowia. Badanie moczu jest badaniem szybkim i łatwo się do niego przygotować. Analiza próbki moczu dostarcza wielu cennych informacji na temat stanu zdrowia człowieka. Ocena fizyczna i biochemiczna moczu pozwala na weryfikację informacji dotyczących funkcjonowania układu moczowego oraz wielu innych układów i narządów człowieka.
Ze względu na dużą przydatność w ocenie stanu zdrowia badanie moczu wchodzi w skład badań profilaktycznych, badań ogólnych z zakresu medycyny pracy, a także badań laboratoryjnych wykonywanych w celu oceny stanu nerek, układu moczowego oraz w sytuacji, gdy zachodzi podejrzenie chorób tzw. układowych dotyczących licznych narządów i chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, otyłość. W wielu przypadkach, na przykład, gdy pacjent znajduje się w grupie ryzyka, zaleca się przeprowadzanie badania moczu nawet raz w roku.
Badanie moczu: przygotowanie próbki
Zaleca się pobranie próbki z pierwszego porannego moczu po przerwie nocnej, na czczo. Mocz należy zebrać do specjalnego pojemnika z nakrętką. Taki zbiorniczek można kupić w każdej aptece. Jednorazowa próbka moczu powinna zostać dostarczona do laboratorium nie później niż 2 godziny po jej zebraniu. Jeśli nie jest to możliwe, próbkę można przechować w lodówce przez kilka godzin. Zaleca się stosowanie techniki pobrania próbki ze „środkowego strumienia” moczu, co oznacza, że odrobinę moczu należy wcześniej oddać do muszli klozetowej, a następnie podstawić pojemniczek.
- Przed oddaniem moczu i pobraniem próbki zaleca się dokładne umycie okolicy zewnętrznego ujścia cewki moczowej wodą z mydłem. U kobiet należy rozchylić zewnętrzne wargi sromowe i przemyć okolice ujścia cewki (w kierunku od przodu do tyłu), u mężczyzn zaleca się odciągnięcie napletka.
- Kobiety nie powinny oddawać moczu do analizy na kilka dni przed miesiączką, w trakcie menstruacji i kilka dni po jej zakończeniu, chyba że takie jest wskazanie lekarza.
Ile moczu należy pobrać do pojemniczka? Wystarczy od 20 do 50 ml, warto kierować się podziałką zaznaczaną na pojemniku.
Badanie moczu: analiza próbki
Analiza moczu polega na ocenie jego cech fizycznych i biochemicznych, a także możliwej obecności komórek, wałeczków i kryształów. Aby poprawnie odczytać wynik, należy wiedzieć, które cechy uznawane są prawidłowe, a które są niepożądane. Poprawnej oceny wyników badania moczu może dokonać lekarz rodzinny lub lekarz prowadzący, który zlecił wykonanie badania.
Badanie moczu — jak odczytać wynik?
BARWA: mocz prawidłowy powinien być przejrzysty i mieć żółte zabarwienie.
- może wskazywać na krwiomocz, czyli obecność w moczu czerwonych krwinek. Przyczyną krwiomoczu mogą być zaburzenia w obrębie dróg moczowych, choroby nerek lub skaza krwotoczna. Krew w moczu może pojawiać się także z powodu nadmiernego wysiłku fizycznego lub gorączki. Inną przyczyną brunatnego zabarwienia moczu może być obecność hemoglobiny, mioglobiny lub barwników pochodzących z pokarmów lub leków.
- może pojawiać się w stanach przedzawałowych i u osób z ciężką niewydolnością jelitową.
- z pianą występuje przy żółtaczce.
- wskazuje na obecność dużej ilości białych krwinek, co jest wynikiem ropomoczu. Mocz jest mętny także wtedy, gdy zawiera kryształy: fosforany i moczany.
GĘSTOŚĆ WZGLĘDNA (CIĘŻAR WŁAŚCIWY): w próbce pochodzącej z porannego moczu norma gęstości względnej to 1018-1030 g/l. Może być mniejsza, gdy:
- Przed oddaniem moczu przyjmowane były płyny, dotyczy to najczęściej ostatniej godziny przed pobraniem próbki.
- Gęstość względna moczu jest mniejsza w przypadku niewydolności nerek.
- Zbyt wysoka gęstość względna moczu występuje w stanie dużego odwodnienia oraz na skutek obecności w moczu nieprawidłowych substancji (np. glukozy).
pH MOCZU: mocz prawidłowy ma odczyn kwaśny. Zasadowy odczyn moczu może występować:
- W przewlekłych zakażeniach układu moczowego (wywołanych bakteriami).
- W zaburzeniach czynności cewek nerkowych.
ZAPACH: Zapach świeżego moczu określa się jako swoisty. Zapach aromatyczny (owocowy) dotyczy najczęściej cukrzycy, której towarzyszy ketonuria. Woń amoniakalna pojawia się przy bakteriurii (obecność bakterii w moczu).
Badanie moczu: substancje niepożądane
BIAŁKO: nie występuje w moczu prawidłowym. Jego występowanie określa się w liczbach (im większa liczba, tym większa ilość białka) lub w plusach (im więcej plusów, tym więcej białka w moczu). O obecności białka może świadczyć pieniący się mocz. Białko może pojawić się w moczu z powodu:
- chorób nerek;
- chorób dróg moczowych;
- chorób układu krążenia;
- chorób krwi;
- dużego wysiłku fizycznego, gorączki.
CUKIER (GLUKOZA): nie występuje w moczu prawidłowym. Jej poziom, jeśli występuje, ocenia się w liczbach lub za pomocą plusów. Przyczyną występowania glukozy w moczu może być:
- Cukrzyca: typu 1, typu 2, cukrzyca ciężarnych i inne typy tej choroby.
- U niektórych kobiet w ciąży, które nie zawsze mają cukrzycę, chociaż należy wykluczyć obecność tej choroby.
- Uszkodzenie cewek nerkowych.
CIAŁA KETONOWE: nie występują w prawidłowym moczu. Mogą występować w moczu osoby, która się głodzi lub przez ostatnie kilkanaście godzin nie przyjmowała żadnych pokarmów. Obecność ciał ketonowych w moczu towarzyszy także powikłaniom cukrzycy, źle leczonej cukrzycy i alkoholizmowi, a także biegunce i gorączce. Ich niewielka ilość może pojawiać się w moczu kobiety ciężarnej, szczególnie gdy doszło do zatrucia ciążowego.
BARWNIKI ŻÓŁCIOWE: nie występują w moczu prawidłowym, a ich obecność może świadczyć o chorobie wątroby lub chorobie dróg żółciowych.
ERYTROCYTY (KRWINKI CZERWONE): nie występują w moczu prawidłowym lub jest ich niewielka ilość (ok. trzech dopuszczalnych w polu widzenia). Obecność erytrocytów w moczu określana jest jako krwiomocz i jest najczęściej objawem chorób układu moczowego. Krew w moczu towarzyszy m.in.: gruźlicy, kamicy nerkowej, zaburzeniom krzepnięcia krwi, niewydolności krążenia, marskości wątroby.
LEUKOCYTY (KRWINKI BIAŁE): nie występują w prawidłowym moczu lub jest ich niewielka ilość w polu widzenia (badanie mikroskopowe). Przyczyną obecności dużej ilości leukocytów w moczu może być:
- zakażenie dróg moczowych;
- zapalenie gruczołu krokowego;
- śródmiąższowe zapalenie nerek;
- nieprawidłowe pobranie próbki moczu.
WAŁECZKI: nie występują w moczu prawidłowym lub stwierdza się niewielką ilość wałeczków szklistych. Wałeczki tworzą się w cewkach nerkowych, dlatego rozpoznanie wałeczków innych niż szkliste może świadczyć o chorobie nerek. Wałeczki w moczu mogą pojawiać się także po ciężkim wysiłku fizycznym i z powodu gorączki. Wyróżnia się kilka rodzajów wałeczków:
- wałeczki ziarniste — wskazują na chorobę nerek;
- wałeczki erytrocytowe — wskazują na kłębuszkowe zapalenie nerek;
- wałeczki leukocytowe — wskazują na śródmiąższowe zapalenie nerek;
- wałeczki nabłonkowe — wskazują na uszkodzenie cewek;
- wałeczki woskowe — wskazują na ciężkie uszkodzenie nerek;
- wałeczki tłuszczowe — wskazują na prawdopodobieństwo występowania zespołu nerczycowego.
KRYSZTAŁY: występują także w moczu osób zdrowych (objawem może być mętny mocz), a u osób z kamicą moczową mogą wskazywać na rodzaj substancji, z których powstały złogi.
BAKTERIE, GRZYBY: nie występują w moczu osoby zdrowej. Ich obecność świadczy o zakażeniu cewki moczowej, pęcherza, nerek lub miedniczek nerkowych.
KREATYNINA: występuje we krwi i moczu. Jej ilość w moczu jest stała i zależy od masy mięśniowej. Wzrost poziomu kreatyniny może świadczyć o chorobie nerek.
KWAS MOCZOWY: przekroczenie normy kwasu moczowego w próbce moczu może świadczyć o ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek. Zwiększenie ilości kwasu moczowego występuje także po niektórych lekach moczopędnych i przy zatruciu tlenkiem węgla, ołowiem i w czasie niektórych chorób nowotworowych. Zmniejszona ilość kwasu moczowego jest następstwem diety ubogiej w puryny.
MOCZNIK: to naturalny składnik moczu, jego wysoka wartość w próbce moczu może wskazywać na stosowanie diety wysokobiałkowej, odwodnienie organizmu lub niewydolność nerek.
OSAD: badanie osadu przeprowadza się na specjalnie przygotowanym moczu, który uprzednio się odwirowuje i zbiera mocz znad osadu. Sam osad (wymieszany z niewielką ilością moczu) bada się pod mikroskopem. Osad moczu prawidłowego może zawierać pojedyncze leukocyty, erytrocyty, nabłonki oraz nieznaczną ilość związków mineralnych. Nie powinien zawierać bakterii ani wałeczków.
Badanie moczu w ciąży jest obowiązkowe i należy je wykonać przynajmniej 7 razy. Przeważnie lekarz prowadzący ciążę zleca ciężarnej wykonanie badania moczu raz w miesiącu.
Źródło: Medycyna praktyczna (nefrologia.mp.pl); Zachodniopomorskie Centrum Leczenia i profilaktyki (womp.szczecin.pl)
Tu się dzieje
