Oceń
Rak jajnika jest częstym nowotworem kobiet. W skali światowej jest trzecim co do częstotliwości występowania nowotworem narządów rodnych kobiety, tuż po raku szyjki macicy i raku trzonu macicy. Wywodzi się z żeńskiej gonady, czyli jajnika.
W Polsce w 2010 roku na raka jajnika zapadło 3587 kobiet, a zmarło 2574. Niestety umieralność z powodu raka jajnika w Polsce jest ponad 15 proc. wyższa niż przeciętna dla krajów Unii Europejskiej (dane z 2009 roku).
Najczęstszą postacią raka jajnika jest rak gruczołowy, który rozwija się wyjątkowo podstępnie i jest groźny. Przez długi czas może nie dawać objawów, a te, gdy się pojawią, mają zazwyczaj charakter nieswoisty. Symptomy towarzyszące temu schorzeniu są przez kobiety często utożsamiane z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, nie jajników.
W ciele kobiety znajdują się dwa jajniki umiejscowione w miednicy mniejszej w sąsiedztwie macicy. Jajniki są gruczołem dokrewnym, produkują szereg hormonów, w tym estradiol, najważniejszy hormon kobiecy odpowiedzialny za rozwój wszystkich żeńskich cech organizmu. Inną rolą jajników jest produkowanie gamet żeńskich, czyli komórek jajowych.
Jajniki zbudowane są z wielu komórek pełniących wiele różnych funkcji, a każda z linii komórkowych może dać początek nowotworowi złośliwemu.
Czy rak i nowotwór znaczą to samo? Mianem nowotworu określa się każdą zmianę spowodowaną niekontrolowanym rozrostem komórek. Nowotwory mogą być łagodne i złośliwe. Rak jest natomiast jednym ze złośliwych nowotworów.
Wyróżnia się dwa typy raka jajnika, które różnią się pomiędzy sobą przyczynami powstania, typem wzrostu i rokowaniem:
- Typ I raka jajnika, rzadszy: rozwija się na podłożu łagodnych nowotworów jajnika lub nowotworów o granicznej złośliwości. Rośnie w postaci wyraźnego guza w jajniku i dopiero po jakimś czasie zaczyna rozprzestrzeniać się w jamie otrzewnowej. To rak o podłożu endometrialnym lub śluzowym, częściej wykrywany jest w I lub II stadium zaawansowania i rokuje nieco lepiej niż typ II raka jajnika.
- Typ II raka jajnika, częstszy: od samego początku rozwija się jako złośliwy rak jajnika. Często nie obserwuje się wyraźnego guza w jajniku, ale choroba nowotworowa dosyć szybko rozprzestrzenia się w jamie otrzewnowej. Niestety, ten typ raka rozpoznaje się zazwyczaj zbyt późno, bo nawet w III i IV stopniu zaawansowania. Ocenia się, że typ II jest źle zróżnicowanym rakiem surowiczym. Zazwyczaj rokuje źle.
Rak jajnika, pomimo swojej nazwy, nie zawsze dotyczy samych jajników. Tak naprawdę choroba rozprzestrzenia się szybko i w większości przypadków obserwuje się tzw. rozsiew otrzewnowy, czyli obecność guzów na innych narządach jamy brzusznej – może zajmować jelita, wątrobę, śledzionę i inne tkanki. Jajniki są organami leżącymi dosyć swobodnie w jamie brzusznej, dlatego komórki raka mają łatwość przenoszenia się na inne narządy. Rokowania w chorobie są tym gorsze, im później rak zostanie zdiagnozowany.
Przyczyny raka jajnika
Rak jajnika powstaje w wyniku nieprawidłowych podziałów komórek nabłonkowych, które zaczynają mnożyć się w sposób niekontrolowany. Efektem takiego działania jest powstawanie guzów na jajniku i nacieków upośledzających pracę jajników. Narastające komórki nowotworowe odrywają się od tkanki macierzystej i wędrują układem krwionośnym do innych organów. Obecność przerzutów świadczy niestety o zaawansowaniu choroby i rokuje źle.
Sam proces powstawaniu guzów może zachodzić tylko w jednym lub w dwóch jajnikach jednocześnie.
Nie jest znana dokładna przyczyna powstawania raka jajnika, dlatego chorobie nie można zapobiegać. Wiadomo natomiast, że u nosicielek wrodzonej mutacji genu BRCA1 rak jajnika występuje nawet dwudziestokrotnie częściej. U kobiet z wrodzonym zespołem Lyncha szanse na zachorowanie na raka jajnika są natomiast dziesięciokrotnie wyższe niż u kobiet zdrowych. Można zatem powiedzieć, że choroba ma również podłoże genetyczne.
Ryzyko zachorowania na raka jajnika zwiększają czynniki takie jak:
- wysoki wzrost i duża masa ciała (otyłość);
- wiek — rak jajnika występuje częściej u kobiet po 50. roku życia;
- wysokotłuszczowa dieta;
- endometrioza, czyli obecność błony śluzowej macicy poza jamą macicy;
- niepłodność;
- bezdzietność, późne macierzyństwo (powyżej 30. roku życia);
- późna menopauza;
- stosowanie zastępczych terapii hormonalnych, np. w okresie menopauzy;
- predyspozycje genetyczne — występowanie raka piersi lub raka jajnika w rodzinie np. u matki, siostry;
- nosicielstwo mutacji genu BRCA1, BRCA2;
- zespoły genetyczne: zespół Lyncha, zespół Peutza-Jeghersa, zespół Gorlina.
Ryzyko rozwoju raka zmniejszają czynniki hamujące owulację, czyli w pewien sposób „usypiające” czy „wyciszające” jajniki – tabletki antykoncepcyjne, duża liczba ciąż i karmienie piersią.
Objawy raka jajnika
Rak jajnika jest wyjątkowo podstępny. Nie daje o sobie znać przez długi czas. Dlatego regularne badania są takie ważne. W wielu przypadkach kobiety są zupełnie nieświadome, że w jajniku rozwija się rak. Choroba nie daje bowiem żadnych objawów przez dłuższy czas.
Objawy raka jajnika pojawiają się zazwyczaj wtedy, gdy choroba jest zaawansowana. Pojawiają się wtedy dolegliwości ze strony układu pokarmowego — wzdęcia, uczucie pełności w brzuchu, odbijanie, powiększenie się obwodu brzucha. Mogą pojawić się także objawy ze strony narządu rodnego, w tym nieprawidłowe krwawienia i uczucie ucisku w miednicy.
Najczęstsze objawy raka jajnika:
- wodobrzusze (puchlizna brzuszna);
- uczucie ciężkości w jamie brzusznej;
- rzadziej nerwobóle ud, okolicy kulszowej lub pachwinowej;
- uczucie nagłego parcia na mocz, zaparcia, okresowy ból podczas stosunków;
- krwawienia z dróg rodnych (występują sporadycznie).
Nowotwory jajnika, poza guzami o wydzielaniu dokrewnym, we wczesnym okresie nie dają żadnych objawów. Gdy guz zaczyna się powiększać, kobieta może odczuwać ból w podbrzuszu, obserwować powiększanie się obwodu brzucha i odczuwać ucisk na narządy sąsiednie. Skręt lub martwica guza jajnika objawiają się najczęściej bólem w jamie brzusznej, podrażnieniem otrzewnej, a nawet rozwojem wstrząsu.
Rozpoznanie raka jajnika
Podstawowym badaniem wykonywanym w celu rozpoznania raka jajnika jest badanie ginekologiczne dwuręczne (poprzez pochwę i odbytnicę) połączone z USG transwaginalnym (przezpochwowym) i brzusznym.
Obecność guza w jajniku lub wolnego płynu w jamie brzusznej to objawy wymagające wykonania dodatkowych badań. Należy oznaczyć stężenie markerów CA-125, CA 15-3, CA 19-9, HE-4 i CEA w surowicy krwi. U około połowy chorych we wczesnym stadium raka jajnika objawia się on podwyższonym stężeniem markera nowotworowego CA-125.
Nierzadko wykonuje się także tomografię komputerową brzucha i miednicy, a także RTG klatki piersiowej.
Istnieje również możliwość przeprowadzenia zabiegu, podczas którego pobierane są wycinki do badania histopatologicznego. Bywa także, że podczas operacji od razu usuwany jest jajnik, a nawet oba jajniki i macica. Postępowanie uzależnione jest od stanu, w jakim znajduje się pacjentka.
Od 2009 roku stosuje się także test OVA1, który polega na oznaczeniu w próbkach krwi stężenia pięciu białek, które zmieniają się jako objaw raka jajnika. Test OVA1 może pomóc zidentyfikować kobiety z guzem w miednicy.
Leczenie raka jajnika
Leczenie raka jajnika jest leczeniem skojarzonym obejmującym zarówno leczenie chirurgiczne, jak i chemioterapię, która zazwyczaj składa się z wielu linii leczenia. Chemioterapii nie trzeba wdrażać jedynie u kobiet z guzem jajnika w I stadium zaawansowania, u których przeprowadzono prawidłowe postępowanie chirurgiczne z weryfikacją zmian w obrębie węzłów chłonnych miedniczych i okołoaortalnych.
Operacja ma na celu potwierdzanie rozpoznania i określenie zaawansowania choroby, a także maksymalne usunięcie zmian nowotworowych. Zakres operacji różni się do stopnia zaawansowania raka, może obejmować wyłącznie zmniejszenie liczby komórek nowotworu i jego masy lub usunięcie macicy wraz z przydatkami i węzłów chłonnych.
W skrajnych przypadkach zabieg operacyjny może być rozszerzony o wycięcie innych elementów zaatakowanych przez chorobę, na przykład odcinka jelita cienkiego lub grubego, otrzewnej pokrywającej przeponę lub zmian na powierzchni wątroby.
Niestety rak jajnika u większości kobiet powraca. Nawrót raka uważa się za oznakę nieuleczalnej już choroby, która może się jednak cofać kilkukrotnie pod wpływem leczenia, pozwalając na wieloletnie przeżycie.
Rokowania przy raku jajnika
Rokowania uzależnione są od stopnia zaawansowania raka. Im wcześniej wykryty, tym większe szanse na całkowite wyleczenie. Wczesne wykrycie raka w I lub II stadium choroby, czyli w okresie, gdy rak ograniczony jest tylko do miednicy mniejszej, daje szanse na całkowite wyleczenie nawet w przypadku 75 proc. kobiet.
Wykrycie raka w stadiach zaawansowanych (III i IV) zwykle rokuje źle i zmniejsza szanse na przeżycie 5 lat nawet do 30-50 proc. Dlatego niezwykle ważne jest wczesne rozpoznanie raka i prowadzenie leczenia w specjalistycznym ośrodku onkologicznym. Właściwe rozpoznanie to podstawa, kolejnym krokiem jest dostosowanie odpowiedniego leczenia.
Co niezwykle ważne, odpowiednio prowadzone leczenie pozwala chorym kobietom żyć przez wiele lat pomimo choroby nowotworowej.
Nawet 80 proc. zachorowań na raka jajnika obserwuje się u kobiet po 50. roku życia, przy czym nawet połowę zachorowań diagnozuje się pomiędzy 50. a 69. rokiem życia.
Źródło: onkologia.org.pl; onkologia.mp.pl; zwrotnikraka.pl; podyplomie.pl
________
zdrowie.radiozet.pl/nk
Oceń artykuł
