Kacheksja, czyli zespół wyniszczenia organizmu w chorobie nowotworowej

Kacheksja nowotworowa (charłactwo), czyli zespół wyniszczenia nowotworowego, to częste powikłanie choroby onkologicznej i długotrwałego leczenia.

Wyniszczenie (kacheksja nowotworowa) to wieloczynnikowy zespół zaburzeń metabolicznych związanych z chorobą nowotworową. Jego charakterystycznym objawem jest znacząca utrata masy ciała oraz zaburzenia łaknienia. Kacheksja jest niestety typowym objawem występującym u chorych na nowotwory w zaawansowanym stadium. Występuje najczęściej u chorych na raka trzustki i raka żołądka, nieco rzadziej występuje u chorych na raka okrężnicy, raka gruczołu krokowego, raka płuca (60 proc. chorych).

Kacheksja nowotworowa wpływa bardzo negatywnie na osobę chorą. Prowadzi do dużej utraty masy ciała, co skutkuje problemami z poruszaniem się, dużym osłabieniem i przemęczeniem. Negatywnie wpływa również na układ odpornościowy osoby chorej, jest źródłem poważnego stresu zarówno u chorych, jak i opiekunów. Wyniszczenie pogarsza rokowania i czas przeżycia, w niektórych wypadkach uniemożliwia dalsze leczenie.

Szacuje się, że nawet 70 proc. chorych na raka doświadcza zaburzeń odżywiania na jakimś etapie choroby nowotworowej.

Przyczyny kacheksji nowotworowej (wyniszczenia)

Kacheksja jest efektem utraty masy ciała i apetytu. Może występować w zaawansowanej fazie raka lub wyprzedzić stwierdzenie nowotworu. Głodujące zdrowe osoby tracą głównie tkankę tłuszczową (organizm stara się oszczędzać białko), natomiast w przypadku zespołu wyniszczenia nowotworowego tracone jest zarówno białko, jak i tłuszcze.

W chorobie nowotworowej zwiększone spożycie kalorii nie jest w stanie wyrównać masy ciała osoby ciągle tracącej na wadze. Za przyczynę takiego stanu rzeczy uważa się zaburzenia metaboliczne powodowane przez cytokiny (białka wpływające na wzrost, proliferację i pobudzenie komórek biorących udział w odpowiedzi odpornościowej, mogą stymulować lub hamować wzrost nowotworów).

Za wystąpienie kacheksji odpowiedzialne są w dużej mierze produkowane przez komórki nowotworowe substancje stymulujące organizm gospodarza do produkcji cytokin i limfokin oraz wywołujące nieprawidłową odpowiedź układu hormonalnego na stres metaboliczny wywołany nowotworem. Substancje te powodują zaburzenia metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów.

W przebiegu kacheksji dochodzi do zaburzeń metabolicznych i wzmożonego wydatku energetycznego pomimo braku aktywności fizycznej chorych. Efektem zaburzeń metabolicznych, hormonalnych i zaburzeń w obrębie układu odpornościowego są zmiany obserwowane w badaniach hematologicznych i biochemicznych – niedokrwistość, spadek liczby leukocytów, spadek poziomu albumin i białka całkowitego.

Objawy kacheksji nowotworowej (wyniszczenia)

Wyniszczenie objawia się gwałtownym spadkiem masy ciała, zaburzeniami łaknienia i uczuciem szybkiego nasycenia po posiłku. Wyniszczeniu towarzyszy także ogólne osłabienie, przemęczenie, niska odporność i zły stan ogólny osoby chorej.

Kacheksja nowotworowa charakteryzuje się również powikłaniami natury fizycznej, które wiążą się z ograniczeniem sprawności i uniemożliwiają wykonywanie podstawowych czynności, takich jak samodzielne ubieranie się, toaleta, przygotowywanie posiłków i jedzenie.

Problemy z poruszaniem się, zły stan zdrowia, osłabienie i uzależnienie od drugiej osoby powodują u chorych poczucie izolacji i osamotnienia. Wyniszczeniu towarzyszy niestety zły stan psychiczny osoby chorej, narastające poczucie rezygnacji, depresja. Wyniszczenie nowotworowe izoluje chorego i uniemożliwia mu uczestniczenie w życiu rodzinnym i towarzyskim.

Zespół kacheksja-anoreksja określa sytuację, w której objawom niedożywienia w chorobie nowotworowej towarzyszy niechęć do przyjmowania pokarmów.

Rozpoznanie kacheksji nowotworowej (wyniszczenia)

Kacheksję nowotworową (wyniszczenie) rozpoznaje się u chorych na raka w przypadku, gdy doszło do ubytku masy ciała o co najmniej 5 proc. w czasie 12 miesięcy lub krótszym okresie, a także gdy stwierdzono trzy z następujących objawów:

• obniżenie masy mięśniowej;
• znużenie (uczucie wyczerpania);
• anoreksja;
• niski wskaźnik beztłuszczowej masy ciała;
• zmiany biochemiczne (podwyższone markery zapalenia CRP > 5,0 mg/l, IL-6 > 4,0 pg/ml);
• niedokrwistość;
• hipoalbuminemia (w surowicy krwi wykrywa się niską ilość albumin).

Wyróżnia się trzy fazy wyniszczenia w chorobie nowotworowej:

1. prekacheksję (utrata masy ciała < 5 proc.);
2. kacheksję (ubytek masy ciała >5 proc. w ciągu ostatnich 6 miesięcy);
3. kacheksję nowotworową nieodwracalną (niski stan sprawności, przewidywany czas przeżycia < 3 miesiące).

Leczenie kacheksji nowotworowej (wyniszczenia)

Nie opracowano jeszcze w pełni skutecznych metod przeciwdziałania kacheksji nowotworowej. Przyjmuje się, że jedyną skuteczną metodą trwałego wyleczenia wyniszczenia jest wyleczenie choroby nowotworowej. Kacheksja wpływa znacząco na stan zdrowia osoby chorej, wpływa na wyniki leczenia i stan psychiczny, obniżając tym samym wyraźnie jakość życia.

Natomiast zapobieganie i ograniczanie kacheksji polega głównie na rozpoznaniu i leczeniu przyczyn zaburzających odżywianie, w tym biegunek, zaparć, zmian zapalnych błon śluzowej, bólu nowotworowego, nudności i depresji.

Każdy chory narażony na kacheksję powinien być objęty kontrolą odżywiania, w tym poradą dietetyka. W razie konieczności należy podjąć działania mające na celu zapobieganie niedożywieniu. Kontrolę odżywiania rozpoczyna się od nadzoru ilości i rodzaju spożywanych posiłków spożywanych doustnie i ich ewentualnej modyfikacji. Warto odstąpić w niektórych przypadkach od tzw. zdrowego odżywiania na rzecz posiłków, które będą wysokokaloryczne i przede wszystkim ich jedzenie będzie sprawiało choremu przyjemność. Wszystko po to, by jak najdłużej zachować żywienie doustne, a także by jedzenie było formą spędzania czasu dla chorego – jedzenie w gronie rodziny i przyjaciół.

Posiłki należy dostosowywać do potrzeb i możliwości osoby chorej. Ze względu na występujące zaburzenia smakowe warto dodawać do posiłków przyprawy i zioła pobudzające kubki smakowe. Posiłki powinny być nieduże objętościowo, ale częstsze. Warto również pamiętać, że aktywność fizyczna zaostrza apetyt. Chorzy, którzy swobodnie się poruszają, mogą spacerować i spędzać czas na świeżym powietrzu przed posiłkiem.

Ważnym elementem leczenia kacheksji nowotworowej i metodą zapobiegania wyniszczeniu jest uzupełnienie jadłospisu chorego płynnymi preparatami wykazującymi działanie odżywcze. Specjalnie zbilansowane odżywki do picia zawierają wszystkie niezbędne składniki odżywcze: białka, węglowodany, tłuszcze, elektrolity, witaminy i mikroelementy. Ponadto preparaty te są wysokokaloryczne, mają łatwo przyswajalną formę i różne smaki. Korzystne może być zatem podawanie takich preparatów jako posiłków uzupełniających. Należy je dopijać małymi porcjami pomiędzy posiłkami lub dodawać do przyrządzonych wcześniej potraw.

Kolejnym etapem leczenia wyniszczenia w chorobie nowotworowej może być leczenie farmakologiczne, choć należy podkreślić, że jedynym skutecznym i trwałym leczeniem wyniszczenia nowotworowego jest wyleczenie samego nowotworu. Istnieją leki, które wpływają na pobudzenie apetytu i spowolnienie choroby:

• Progestageny – pobudzają łaknienie u chorego i wypływają na poprawę samopoczucia.
• Kortykosteroidy – wpływają na poprawę apetytu, jednocześnie powodując wzrost masy tłuszczowej i zatrzymanie płynów. Wykazują także działanie przeciwwymiotne i poprawiają samopoczucie.

Zobacz także

Nowotwór - nowa choroba przewlekła?

Rak trzustki to podstępny zabójca! Pamiętaj o badaniach

Źródło: zwrotnikraka.pl; czytelniamedyczna.pl