Zapalenie ucha środkowego: ostre, przewlekłe, wysiękowe. Jak leczyć?

Zapalenie ucha środkowego to najczęściej występująca choroba ucha. Ma zwykle podłoże bakteryjne i jest efektem rozprzestrzeniania się infekcji bakteryjnej z nosa lub gardła. Zapalenie ucha objawia się silnym bólem, który u wielu dzieci wywołuje płacz i rozdrażnienie. Jest to choroba atakująca głównie dzieci, to trzecie co do częstości występowania schorzenie dziecięce. Zapalenia ucha nie wolno lekceważyć. Nieleczone może prowadzić do wystąpienia groźnych powikłań.

Wyróżnia się ostre, wysiękowe i przewlekłe zapalenie ucha środkowego:

• Ostre zapalenie ucha środkowego: to stan zapalny wyściółki ucha środkowego, który objawia się silnym, pulsującym bólem ucha, gorączką i niedosłuchem. W badaniu widoczne jest zaczerwienie i uwypuklenie błony bębenkowej oraz wysięk w jamie bębenkowej. Choroba ta dotyka głównie dzieci, rzadziej dorosłych.
• Przewlekłe zapalenie ucha środkowego: dotyczy głównie dorosłych i jest częstą konsekwencją nieleczonego lub źle leczonego ostrego zapalenia ucha środkowego w wieku dziecięcym. Charakteryzuje się zbieraniem wydzieliny w jamie bębenkowej i jej stałą perforacją, czyli przerywaniem, a także stałym lub okresowym wyciekiem z ucha i niedosłuchem. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego wymaga specjalistycznego leczenia laryngologicznego, a nawet leczenia operacyjnego.
• Wysiękowe zapalenie ucha środkowego: w przebiegu choroby nie występują cechy ostrego zapalenia ucha ani przewlekłego zapalenia ucha. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego może trwać wiele miesięcy lub lat. To choroba zapalna wyściółki trąbki słuchowej, jamy bębenkowej i komórek powietrznych wyrostka sutkowatego. W przebiegu choroby dochodzi do gromadzenia się płynu w jamie bębenkowej, przy czym nie dochodzi do jej przerwania (perforacji). Zalegająca wydzielina prowadzi do stopniowego pogarszania się słuchu.

O nawracającym ostrym zapaleniu ucha środkowego można mówić, gdy epizody ostrego zapalenia występują co najmniej 3 razy w ciągu ostatnich 6 miesięcy lub 4 razy w roku.

Zapalenie ucha środkowego: przyczyny

Infekcja ucha środkowego rozwija się na skutek zakażenia drobnoustrojami, bakteriami, grzybami lub wirusami. Patogeny z nosa lub gardła przedostają się przez trąbkę słuchową do błony bębenkowej i dalej do wnętrza ucha. Zakażenie może przejść do ucha także przez uszkodzoną błonę bębenkową. Do zakażenia może dojść także drogą krwi, w przebiegu ostrych chorób zakaźnych lub w wyniku pourazowego uszkodzenia błony bębenkowej.

Zapalenie ucha środkowego u dzieci jest powszechne, ponieważ predysponuje do tego anatomia. U dzieci trąbka słuchowa jest ułożona poziomo, jest także stosunkowo krótka i szeroka. Łączy jamę bębenkową z gardłem, a jej ujście w gardle jest stale otwarte. Stwarza to idealne warunki do przedostawania się bakterii i wirusów z nosogardła do wnętrza ucha. To dlatego ostre zapalenie ucha jest częstym następstwem infekcji górnych dróg oddechowych. 

Dowiedz się więcej: Niedosłuch: przewodzeniowy i odbiorczy. Czym się różnią?

Ostre zapalenie ucha środkowego

To najczęściej występująca postać zapalenia ucha środkowego. Większość osób choruje na zapalenie ucha środkowego przynajmniej raz w życiu, najczęściej w dzieciństwie. Szacuje się, że choroba dotyka zazwyczaj małych dzieci, po 7. roku życia notuje się zdecydowanie mniej przypadków zachorowań. Na nawracające zapalenie ucha środkowego, czyli występujące nawet kilka razy w roku, chorują najczęściej dzieci do 2. roku życia. Są to przeważnie maluchy, u których występuje skłonność do zapaleń uszu. Częściej chorują dzieci uczęszczające do żłobków i przedszkoli.

Objawy ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci są wyjątkowo jaskrawe. Ostre zapalenie ucha środkowego ma zazwyczaj nagły początek charakteryzujący się silnym bólem ucha (niemowlęta i małe dzieci manifestują ten objaw pociąganiem za ucho), niepokojem, rozdrażnieniem, płaczem, gorączką, a w niektórych przypadkach wyciekiem ropnym z ucha.

Lekarz diagnozuje chorobę na podstawie występowania wskazanych wcześniej objawów, a także badania laryngologicznego stwierdzającego obecność płynu w jamie bębenkowej ucha środkowego, na co wskazuje zazwyczaj: uwypuklenie błony bębenkowej w stronę przewodu słuchowego zewnętrznego, ograniczenie lub brak ruchomości błony bębenkowej poziom płynu widoczny za błoną bębenkową, ropny wyciek wydzieliny z z przewodu słuchowego zewnętrznego. Ostremu zapaleniu ucha środkowego towarzyszy dodatkowo zaczerwienienie błony bębenkowej i silny ból, który wyraźnie ogranicza normalną aktywność dziecka.

Objawy ostrego zapalenia ucha środkowego:

• silny, tętniący ból ucha;
• uczucie rozpierania w uchu;
• niedosłuch;
• złe samopoczucie i rozdrażnienie;
• wysoka gorączka (sięgająca nawet 39-40°C);
• brak apetytu;
• wymioty;
• biegunka.

W przebiegu ostrego zapalenia ucha środkowego można wyróżnić dwie fazy. W początkowej za objawy odpowiedzialne są zazwyczaj wirusy, a zapalenie ucha jest konsekwencją zakażenia górnych dróg oddechowych. Następnie, jeśli leczenie objawowe nie przyniesie skutku, może rozwinąć się zakażenie bakteryjne.

Uważa się, że przebyte ostre zapalenie ucha środkowego w wieku niemowlęcym predysponuje do nawrotu choroby. Większe ryzyko zachorowania stwarzają także wady twarzoczaszki i podniebienia, osłabiona odporność, niedobory immunologiczne, choroby alergiczne i bierne palenie tytoniu. Najwięcej zachorowań przypada na okres jesienno-ziomowy, ponieważ zapalenie ucha środkowego jest częstym następstwem wirusowej infekcji górnych dróg oddechowych. Do zapalenia ucha predysponuje także nawracające zapalenie zatok przynosowych, wycięcie migdałków podniebiennych, a także choroby takie jak ospa wietrzna, odra, płonica.

Leczenie zapalenia ucha środkowego

Leczeniem ostrego zapalenia ucha środkowego zajmuje się zazwyczaj lekarz pierwszego kontaktu. Choroba nie stwarza zazwyczaj większego ryzyka dla zdrowia człowieka. Wymaga jest sumiennego leczenia, ponieważ może przerodzić się w przewlekłe zapalenie ucha środkowego, które wymaga już specjalistycznego leczenia, nawet chirurgicznego.

W leczeniu ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci stosuje się leki łagodzące objawy, czyli leki przeciwbólowe (paracetamol, ibuprofen) i przeciwgorączkowe, a w niektórych przypadkach antybiotyki. Ostre zapalenie ucha środkowego o łagodnym przebiegu świadczy zazwyczaj o zakażeniu wirusowym, którego nie leczy się antybiotykiem. Stosuje się natomiast 24-48 godzinną obserwację dziecka. Jeśli w tym czasie symptomy nasilą się lub nie będą reagować na leczenie objawowe, lekarz decyduje najczęściej o podaniu antybiotyku.

Celem leczenia jest nie tylko łagodzenie objawów, ale także zapobieganie powikłaniom ropnym zakażenia. Z tego względu ordynuje się natychmiastowe podawanie antybiotyków u dzieci poniżej 6. miesiąca życia, u dzieci poniżej 2. roku życia z obustronnym zapaleniem ucha środkowego, a także u dzieci z wysoką gorączką i wymiotami oraz wysiękiem z ucha.

Jeśli objawy ostrego zapalenia ucha środkowego utrzymują się pomimo wdrożenia antybiotykoterapii, konieczne jest nacięcie błony bębenkowej w celu umożliwienia odpływu nagromadzonej w jamie bębenkowej wydzieliny. Wskazaniem do nacięcia błony bębenkowej jest jej widoczne uwypuklenie grożące jej przerwaniem, a także podejrzenie powikłań zapalenia ucha środkowego.

Powikłania po zapaleniu ucha środkowego

Nieleczone lub nieprawidłowo leczone zapalenie ucha środkowego może prowadzić do groźnych powikłań. Ostre, ropne zapalenie ucha może skutkować m.in.: zapaleniem wyrostka sutkowatego, niedowładem lub porażeniem nerwu twarzowego, zapaleniem ucha wewnętrznego, zapaleniem opon mózgowych, zapaleniem błędnika, ropniem mózgu.

Zobacz także

Zapalenie gardła u dzieci i dorosłych. Jak rozpoznać objawy choroby?

Przerost migdałków – kiedy je wycinać, a kiedy przycinać?

Źródło: Zapalenie ucha środkowego - prof. dr hab. med. Dariusz Jurkiewicz, Klinika Otolaryngologii Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie; dr hab. med. Beata Zielnik-Jurkiewicz, Oddział Otolaryngologii Szpitala Dziecięcego w Warszawie