Dlaczego boli ucho? Ból może świadczyć o poważnej chorobie

Ból ucha (otalgia) nie jest domeną dzieci. To specyficzne uczucie dotyczy także dorosłych i występuje z bardzo wielu powodów. Ból ucha może być lekki i ustąpić samoczynnie, może być także wyjątkowo silny, promieniować i się przedłużać. Taki stan wymaga konsultacji z lekarzem, bo ból ucha może świadczyć o poważnej chorobie.

Ból ucha może pojawiać się z powodu choroby toczącej się w uchu (otalgia pierwotna), może też być bólem rzutowanym, czyli przeniesionym z innego narządu (otalgia wtórna). Mimo że jest to objaw bardzo często zgłaszany na wizycie u lekarza, to stosunkowo trudno zdiagnozować jego przyczynę. Ból ucha może być spowodowany przez: nowotwór, choroby zębów, zapalenie zatok, gardła lub infekcję gruczołów ślinowy, dlatego postawienie odpowiedniej diagnozy opiera się na zrozumieniu specyficznej budowy ucha i jego połączeń nerwowych z innymi narządami.

Zobacz także

Jak czyścić uszy? Bezpieczne metody bez użycia patyczków

Ból ucha: przyczyny

Ból ucha jest najczęściej odczuwany w jego wnętrzu, a jego przyczyną jest podrażnienie receptorów bólowych przez toczący się proces zapalny ucha lub zapalenie przeniesione do ucha z innych narządów szyi i głowy.

Ból pierwotny ucha, czyli spowodowany infekcją ucha, jest zazwyczaj ostry i występuje wyłącznie w obrębie ucha. Ustępuje najczęściej po usunięciu przyczyny, czyli wyleczeniu stanu zapalnego. Ból ucha pojawia się najczęściej z powodu choroby ucha zewnętrznego lub środkowego.

Choroby ucha zewnętrznego wywołujące ból:

• zapalenie bakteryjne ucha zewnętrznego;
• krwiaki i ropnie pourazowe małżowiny usznej;
• urazy mechaniczne i chemiczne, oparzenia i odmrożenia małżowiny usznej;
• zapalenia ochrzęstnej małżowiny usznej;
• urazy przewodu słuchowego zewnętrznego;
• zaklinowanie ciała obcego w przewodzie słuchowym zewnętrznym, ukąszenia, czopy z woskowiny;
• zmiany w przewodzie słuchowym spowodowane ospą wietrzną, półpaścem usznym;
• nowotwory ucha w zaawansowanym stadium.

Choroby ucha środkowego wywołujące ból:

• ostre zapalenie ucha środkowego;
• ostre pęcherzowo-krwotoczne zapalenia ucha środkowego;
• zaostrzenie zapalenia ucha;
• uraz ciśnieniowy ucha;
• urazy głowy powodujące pęknięcia w obrębie kości skroniowej;
• powikłania ostrego zapalenia ucha środkowego (zapalenie wyrostka sutkowego);
• dolegliwości po operacji ucha;
• nowotwory w zaawansowanym stadium.

Ból wtórny ucha, czyli wywołany przez stan zapalny innych narządów, jest bólem łagodniejszym, trudniejszym do dokładnego zlokalizowania, rozwija się wolniej i wiąże się z uszkodzeniem narządów odległych od ucha. Taki ból rozwija się na skutek przeniesienia wrażeń bólowych (bólu) z narządów głowy i szyi do ucha przez włókna czuciowe nerwów czaszkowych i gałęzie splotu szyjnego.

.

 Najczęstsze przyczyny bólu rzutowanego (wtórnego) ucha:

• choroby zębów trzonowych i przyzębia (próchnica, zapalenie miazgi zęba, ropnie okołowierzchołkowe, zatrzymany wzrost trzeciego trzonowca);
• zespół  stawu skroniowo-żuchwowego (zespół Costena);
• artropatia  w  przebiegu  reumatoidalnego zapalenia stawów lub dny moczanowej;
• zapalenie gardła, migdałków, naciek i ropień okołomigdałkowy;
• nowotwory złośliwe, na przykład krtani i gardła;
• zapalenie węzłów chłonnych szyi, choroby nosa i zatok przynosowych;
• zespół  przedłużonego  wyrostka rylcowatego (zespół Eagle’a);
• zapalenie tarczycy;
• choroby zapalne ślinianek;
• zawał  serca;
• tętniak  aorty piersiowej;
• zmiany  zapalne  i  zwyrodnieniowe w szyjnym odcinku kręgosłupa.

Do przyczyn bólu ucha należą także:

• nerwoból powstający w wyniku uszkodzenia włókien nerwu;
• ból psychogenny, czyli ból odczuwalny bez wyraźnej przyczyny;
• dysestezje (uczucie opaczne), niesprecyzowane uczucia bólu podobne do bólu ucha.

Ból ucha: rozpoznanie

Rozpoznanie bólu ucha nie zawsze jest łatwe. Kluczowe jest zebranie odpowiedniego wywiadu od pacjenta. To umiejscowienie bólu, jego natężenie i czas trwania, a także towarzyszące objawy determinują najczęściej dalsze postępowanie. Rozpoznanie bólu receptorowego, czyli wywołanego drażnieniem receptorów bólowych, wymaga zebrania wywiadu, badania otoskopowego, badania audiometrycznego, bakteriologicznego i obrazowego kości skroniowej (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny). Oczywiście nie zawsze konieczne jest wykonywanie tych wszystkich badań, ale są one stosowane przez lekarzy jako instrumenty diagnostyczne.

Ustalenie przyczyny bólu ucha, który może być objawem chorób innych narządów, jest znacznie trudniejsze. Wymaga od lekarza analizy wielu czynników, ewentualnych objawów towarzyszących, historii choroby pacjenta. Lekarz może zlecić dodatkowo badania takie jak: otoskopię, rynoskopię, laryngoskopię, ezofagoskopię lub bronchoskopię.

Diagnostyka obejmuje także badanie jamy ustnej gardła, szyi oraz punktów spustowych nerwów czaszkowych, czyli miejsc, w których nerwy opuszczają czaszkę. Pacjent musi się zatem przygotować na nieco dłuższy proces diagnostyczny. Może być poproszony o wykonanie morfologii krwi, badania CRP, USG szyi, badania panoramiczne szczęk, tomografii komputerowej zatok, gardła, szyi i klatki piersiowej, badania przełyku z kontrastem.

Ból ucha: leczenie

Sposób leczenia bólu ucha zależy przede wszystkim od jego przyczyny. Leczenie bólu ucha jest przyczynowe. Oznacza to, że należy znaleźć przyczynę bólu ucha i wdrożyć leczenie. Ból, jako objaw, będzie stopniowo ustępował.

W otalgii pierwotnej (bólu spowodowanym infekcją ucha) chorych najczęściej leczy się antybiotykami, lekami przeciwzapalnymi i przeciwbólowymi. W przypadku ropnia stosuje się nacięcie i oczyszczenie rany.

Ból ucha przeniesiony leczy się po ustaleniu pierwotnego miejsca bólu czy choroby go wywołującej. Po ustaleniu przyczyny konieczne jest wdrożenie leczenia. Przykładowo: ból ucha wywodzący się z chorego zęba musi być leczony przez stomatologa, a ból ucha pochodzący ze stawu skroniowo-żuchwowego powinien skonsultować chirurg szczękowy. Ból ucha psychogenny musi być natomiast skonsultowany z psychiatrą i psychologiem.

Zobacz także

Kiedy trzeba brać antybiotyki?

Źródło: Jerzy Kuczkowski, Wojciech  Sierszeń, Jarosław  Czaczkowski, Ból ucha - objaw chorób głowy, szyi i klatki piersiowej, Klinika Otolaryngologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego w Gdańsku

Emilia Bojanowska, Krzysztof Oleś, Joanna Leszczyńska, Joanna Mika, Ból ucha a choroby innych narządów w obrębie głowy i szyi, Katedra i Klinika Otolaryngologii, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Polska