Endometrioza: źródło bólu i problemów z płodnością. Czy endometriozę można leczyć?
Endometrioza, czyli gruczolistość macicy lub wędrująca śluzówka macicy, to choroba polegająca na nieprawidłowym umiejscowieniu elementów błony śluzowej macicy poza jej jamą. W czasie menstruacji część komórek endometrium może nieprawidłowo przemieścić się do jajowodów, a następnie do jamy brzusznej. Komórki endometrium następnie wszczepiają się w otrzewną, pęcherz lub jajniki, powodując powstawanie guzków i torbieli. Endometrioza objawia się zazwyczaj ogromnymi bólami menstruacyjnymi, bólem podczas stosunku i niepłodnością. Jak rozpoznać endometriozę?
- Co jest przyczyną endometriozy?
- Jak zdiagnozować endometriozę?
- Na czym polega leczenie endometriozy?
Endometrioza (gruczolistość zewnętrzna) to choroba kobieca polegająca na tym, że tkanka wyściełająca macicę (tzw. endometrium) wszczepia się, a następnie zaczyna rosnąć w innym miejscu w ciele kobiety. Endometrium poza macicą również reaguje na cykl hormonalny, a więc złuszcza się i krwawi tak jak tkanka macicy podczas cyklu miesiączkowego.
Endometriozie towarzyszą zazwyczaj wyjątkowo silne bóle menstruacyjne, a także bóle w podbrzuszu i bóle jajników. Bóle miesiączkowe mogą być tak silne, że całkowicie uniemożliwiają kobiecie normalne funkcjonowanie i wyłączają ją z aktywności zawodowej i towarzyskiej. Endometrioza równie dobrze może nie dawać żadnych objawów. Wtedy o jej istnieniu kobieta dowiaduje się zazwyczaj przypadkiem, na przykład podczas badania USG.
Aby zrozumieć, czym charakteryzuje się endometrioza, należy wytłumaczyć dokładnie, jakie procesy zachodzą w organizmie kobiety w czasie cyklu menstruacyjnego. Przy regularnych cyklach błona śluzowa (endometrium) narasta stopniowo w jamie macicy przez trzy tygodnie przed wystąpieniem miesiączki. W czasie menstruacji pod wpływem hormonów błona śluzowa naturalnie złuszcza się i jest wydalana razem z krwią. W przypadku niektórych kobiet część komórek endometrium, zamiast zostać wydalone z krwią menstruacyjną, trafiają do jajowodów i przedostają się do jamy brzusznej. Stąd docierają na przykład do otrzewnej, jajników, ścian pęcherza lub jelit, gdzie wszczepiają się i narastają, powodując powstawanie guzów, torbieli, zrostów.
Kobieta powinna zdiagnozować się w kierunku endometriozy, jeśli bóle pojawiają się u niej na długo przed miesiączką, a także, gdy dolegliwości bólowe są wyjątkowo silne, zwraca uwagę dr Tomasz Basta, ginekolog Intima Clinic.
Ból związany z miesiączką u chorych na endometriozę występuje tak naprawdę znacznie wcześniej niż u zdrowych kobiet. Co ważne, inne objawy tej choroby są uzależnione od lokalizacji zmian endometrialnych. Jeśli endometrioza zaatakuje np. jajowody, wówczas bardzo często dochodzi do niepłodności. Kobieta może mieć przedmiesiączkowe zaparcia czy nawet krwawe stolce, jeśli zmiany usytuowane są w pobliżu jelit. Z kolei endometrioza zlokalizowana w okolicy pęcherza i cewki moczowej wiąże się z reguły z bolesnym przedmiesiączkowym oddawaniem moczu.
Gdy komórki endometrium wszczepią się w jajnik, tworzą w nim tzw. torbiele czekoladowe, które są zbiornikiem starej krwi.
Duża część objawów endometriozy jest niespecyficzna. Same objawy przypominają dolegliwości występujące w innych chorobach. Nie muszą także towarzyszyć każdej kobiecie. O gruczolistości macicy mogą świadczyć:
- bardzo bolesne miesiączki;
- bolesne stosunki;
- długie i obfite miesiączki;
- problemy z płodnością i zajściem w ciążę;
- utrzymujące się dolegliwości bólowe w okolicy podbrzusza lub jajników;
- zaburzenia miesiączkowania, na przykład plamienia środmiesiączkowe;
- parcie na pęcherz;
- problemy z wypróżnianiem;
- czasami mogą pojawić się ślady krwi w moczu lub kale, gdy endometrium wczepi się w pęcherz lub odbytnicę.
Co jest przyczyną endometriozy?
Nie jest znana przyczyna występowania tej choroby. Z tego względu jej leczenie ma charakter objawowy i skupia się na łagodzeniu symptomów i hamowaniu rozwoju endometriozy. Najbardziej prawdopodobnym przypuszczeniem, do którego skłania się środowisko medyczne, jest to, że endometrium przedostaje się do jamy brzusznej, gdy odpływ krwi menstruacyjnej z macicy do pochwy, a dalej na zewnątrz, jest utrudniony. Powodem choroby mogą być także różnego typu zaburzenia w budowie macicy.
Dr Tomasz Basta zwraca też uwagę na jeszcze inny rodzaj choroby, jeśli chodzi o genezę jej powstawania, mianowicie na endometriozę występującą w bliznach po cięciu cesarskim. Po porodzie tego typu endometrium może zacząć rozwijać się w bliznach po zabiegu. Dzieje się tak, kiedy w trakcie zszywania tkanka wyścielająca macicę zostaje przez przypadek „zaciągnięta” i zaszyta wraz z raną. Następnie wszczepia się w powłoki jamy brzusznej. Taka zmiana, obecna w bliźnie po cięciu, jest bardzo bolesna i również koniecznie trzeba ją usunąć.
Na występowanie endometriozy wpływ ma poziom estrogenów, a także czynniki genetyczne. Córki lub siostry kobiet chorujących na endometriozę mają większe szanse na zachorowanie.
Wyróżnia się cztery stopnie zaawansowania endometriozy według ASRM (Amerykańskiego Towarzystwa Medycyny Rozwoju):
- stopień I: określany jako minimalny. Widoczne są niewielkie zmiany (poniżej 5mm), w jajowodach i jajnikach występują nieunaczynione zrosty i wolne strzępki jajowodów.
- stopień II: zmiany w jajnikach mają średnicę powyżej 5 mm, zrosty pojawiają się między szerokimi więzadłami a jajnikami oraz w jajowodach i jajnikach. Ogniska endometriozy mogą występować również w zagłębieniu odbytniczo-macicznym, pojawiają się torbiele endometrialne (czekoladowe).
- stopień III: więzadła szerokie (krzyżowo-macicze) są w zrostach z jajnikami lub jajowodami, zrosty występują również w strzępkach jajowodów. W zrostach jajników pojawiają się ogniska endometriozy, w zagłębieniu odbytniczo-macicznym.
- stopień IV: to zaawansowany, ciężki stopień endometriozy. Macica jest zazwyczaj nieruchoma, przyrośnięta w tyłozgięciu i przyrośnięta do jelit lub przemieszczona ku tyłowi. Jelita są w zrostach z otrzewną zagłębienia odbytniczo-macicznego, więzadeł odbytniczo-macicznych lub trzonu macicy. Ogniska endometriozy pojawiają się także w pęcherzu moczowym, wyrostku robaczkowym, pochwie, szyjce macicy.
Jak zdiagnozować endometriozę?
Wskazaniem do wizyty u ginekologa jest rozpoznanie niepokojących objawów. Lekarz po przeprowadzeniu wywiadu wykonuje badanie ginekologiczne, a także USG transwaginalne. Zazwyczaj chorobę można potwierdzić już na etapie tego badania. Widoczne są wtedy charakterystyczne torbiele jajników, wypełnione treścią endometrialną.
W wypadku, gdy endometrioza jest rozsiana, nie da się jej uwidocznić w badaniu USG. Należy wtedy wykonać badanie krwi, konkretnie CA-125. Jest to marker nowotworowy, który może być podwyższony również na skutek endometriozy. Oba badania pomogą nam w sprawdzeniu, czy nasze przypuszczenia rzeczywiście są trafne, jednak postawienie ostatecznej diagnozy będzie możliwe dopiero po badaniu laparoskopowym.
Specjalista sprawdza wtedy, czy torbiele rzeczywiście wystąpiły (i w jakiej liczbie), a następnie pobiera wycinek i poddaje badaniu histopatologicznemu, żeby potwierdzić, czy rzeczywiście mamy zmiany endometrialne.
Na czym polega leczenie endometriozy?
Choć obecnie można już usuwać tego typu zmiany w coraz mniej inwazyjny sposób, to niestety endometriozy nie da się całkowicie wyleczyć. Choroba przestaje się rozwijać w organizmie kobiety dopiero wraz z zatrzymaniem się cyklu owulacyjnego, czyli najczęściej w okresie menopauzy. Do tego czasu można jednak starać się zastopować lub chociaż znacznie spowolnić jej rozwój.
Służą do tego dostępne od kilku lat nowoczesne leki hormonalne, przeznaczone specjalnie dla pacjentek z endometriozą. Preparaty hormonalne zmniejszają rozrost błony śluzowej macicy, a przez to mają również wpływ na rozmiary samych torbieli endometrialnych. Leczniczo działają również hormony zawarte w różnego rodzaju wkładkach domacicznych, krążkach dopochwowych, implantach podskórnych czy w tabletkach, czyli hormonalnych środkach antykoncepcyjnych. Właśnie z powodu skuteczności terapii hormonalnych bardzo korzystny wpływ na chorobę ma także sama ciąża. W jej trakcie (a także w okresie karmienia piersią) jajniki nie produkują estrogenów (tak samo jak w okresie menopauzy), choroba wprowadzona jest więc w stan uśpienia i nowe zmiany w tym czasie nie powstają.
Czasem może okazać się jednak, że terapia hormonalna to za mało i że potrzebny jest zabieg. Wtedy, kiedy z komórek endometrium powstała torbiel o wymiarach powyżej 3 cm lub endometrioza wywołała powstanie zrostów w jamie macicy, co objawia się dużymi dolegliwościami bólowymi.
Obecnie tego typu zmiany usuwa się w sposób bardzo zaawansowany drogą laparoskopową. Dzięki nowoczesnej aparaturze lekarz ma możliwość przez kilka drobnych, kilkumilimetrowych nacięć dostać się do wnętrza ciała pacjentki, gdzie oglądając powiększone narządy na monitorze, przeprowadza operację. Zabiegi są małoinwazyjne, praktycznie nie występują po nich powikłania, a co jeszcze ważniejsze, są bardzo dokładne i precyzyjne. Powrót do normalnego funkcjonowania to zazwyczaj ok. 3-7 dni.
Niestety, endometrioza ma tendencję do nawracania. Usunięcie guzków lub torbieli nie gwarantuje, że nie powrócą, a zazwyczaj wracają. Dlatego zabieg ordynuje się wyłącznie w sytuacji, gdy torbiel jest wyjątkowo duża i wywołuje poważne dolegliwości, a także, gdy istnieje ryzyko jej pęknięcia.
Tu się dzieje
