Zespół policystycznych jajników może być przyczyną niepłodności. Na czym polega PCOS?

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest zaburzeniem endokrynologicznym, które rozpoznaje się często u młodych kobiet. Szacuje się, że obecnie choruje na nie ok. 5-10 proc. populacji żeńskiej w wieku rozrodczym. Z PCOS można żyć, choroba nie powoduje żadnych objawów bólowych i nie jest groźna, jednak jest bardzo uciążliwa dla chorujących na nią kobiet.

Zespół policystycznych jajników ma wiele charakterystycznych objawów –

. Choć PCOS nie towarzyszy ból, to występujące objawy obniżają jakość życia kobiety, odbierając pewność siebie.

PCOS przyczynia się w ok. 70 proc. przypadków do niepłodności u kobiet, nie mówiąc o tym, że jest  źródłem wielu kompleksów. Dr Tomasz Basta – ginekolog z krakowskiej Intima Clinic wyjaśnia, czym jest zespół policystycznych jajników, jakie są jego objawy i jak można leczyć tę chorobę.

Zespół policystycznych jajników to zespół pozornie niezwiązanych ze sobą zaburzeń m.in. hiperandrogenizmu, braku owulacji lub nieregularnej owulacji, zaburzeń metabolicznych, nieprawidłowego ilorazu wyników badania poziomu hormonów przysadkowych LH i FSH oraz policystycznych jajników.

Gdy pojawiają się nieprawidłowości związane z hormonami (za wysoki poziom LH i zachwiane proporcje FSH/LH), w jajnikach zwiększa się liczba małych i niedojrzałych pęcherzyków Graafa, które nie uwalniają komórek jajowych, a obumierają. Z tego powodu nie może powstać ciałko żółte, poziom progesteronu we krwi nie wzrasta przy równoczesnym nadmiarze androgenów (hormonów męskich). Skutkuje to brakiem owulacji. Co więcej, obumarłe pęcherzyki osadzają się w jajnikach, tworząc małe torbiele (cysty) produkujące androgeny odpowiedzialne za nadmierne owłosienie.

Jakie są przyczyny występowania zespołu policystycznych jajników?

Istnieje kilka czynników, które mają wpływ na występowanie zespołu policystycznych jajników. Uważa się na przykład, że jest to choroba cywilizacyjna dotycząca kobiet współczesnych. Nie istnieje jedna potwierdzona przyczyna występowania PCOS – teorii jest natomiast wiele. 

Wielu lekarzy uważa, że duży wpływ na występowanie PCOS ma znaczna ilość szkodliwej dla organizmu chemii, którą przyjmujemy na co dzień w produktach spożywczych, np. hormonów i sterydów zawartych w mięsie, niezdrowych związków chemicznych i konserwantów czy wszelkich substancji słodzących typu syrop glukozowo-fruktozowy.

– Nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak ogromny wpływ – nie tylko na naszą wagę, ale i na gospodarkę hormonalną – ma jedzenie wypełnione chemią, które włączamy do codziennej diety. Tymczasem insulinooporność, czyli jedna z przyczyn PCOS, pojawia się najczęściej właśnie u kobiet z nadwagą i otyłych oraz z nadciśnieniem tętniczym. A niekiedy też u pacjentek mających genetyczne predyspozycje do cukrzycy – wyjaśnia lek. med. Tomasz Basta.

Jedna z teorii zakłada również, że na zespół policystycznych jajników chorują kobiety, które we wczesnym wieku zaczęły zażywać tabletki hormonalne i przez wiele lat nie miały żadnej przerwy.

Należy jednak podkreślić, że w wielu przypadkach niemożliwe jest znalezienie przyczyny PCOS. Zakłada się zatem, że przyczyna jest nieusuwalna i nieznana, może być uwarunkowana genetycznie.

Jakie objawy towarzyszą zespołowi policystycznych jajników?

Zespół policystycznych jajników to choroba, która bardzo mocno zaburza owulację, przez co cierpiące na nią kobiety bardzo często mają nieregularne miesiączki (przerwy między cyklami mogą mieć nawet pół roku). To sprawia, że mają problemy z płodnością.

Choroba powodowana jest przez zmiany hormonalne charakteryzujące się dużym poziomem męskich hormonów w kobiecym organizmie, czyli tzw. hiperandrogenizmem.

– Jak to wygląda w praktyce? Kiedy androgeny są wytwarzane przez jajniki i korę nadnerczy, pojawiają się u kobiety męskie cechy płciowe. Należy do nich głównie hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie na rękach, nogach, brodzie, szyi, nad górną wargą, a także wokół brodawek sutkowych. Z drugiej strony może również występować łysienie typu męskiego, obniżenie tonu głosu, przerost łechtaczki, zaburzenia tarczycy, spadek libido oraz wspomniana deregulacja miesiączki – wylicza lek. med. Tomasz Basta, ginekolog z krakowskiej Intima Clinic.

W wielu przypadkach skutkiem PCOS (dotyczącym 35–50 proc. chorych) jest otyłość, zwłaszcza otyłość brzuszna. Zespołowi policystycznych jajników towarzyszy także często insulinooporność – zaburzenie metaboliczne charakteryzujące się obniżoną wrażliwością organizmu na działanie insuliny. To właśnie insulinoodporność powoduje u chorych nadwagę – może się także przyczyniać do rozwoju cukrzycy i rozwoju PCOS.

Chorobie tej sprzyja również hiperprolaktynemia, czyli wzrost prolaktyny we krwi, co z kolei skutkuje narastającymi stanami depresyjnymi i kłopotami z płodnością.

Zespół policystycznych jajników charakteryzuje brak miesiączek lub ich rzadkie występowanie. Przy PCOS pojawiają się także objawy hiperandrogenizmu, takie jak nadmierne owłosienie, trądzik i tłusta cera.

Jak diagnozuje się zespół policystycznych jajników?

Zespołu policystycznych jajników nie stwierdza się bez USG narządu rodnego kobiety, badań hormonalnych krwi wykonanych w pierwszej fazie cyklu i występujących objawów. Aby stwierdzić PCOS, należy wziąć pod uwagę wiele czynników.

Badania hormonalne przy podejrzeniu PCOS wykonuje się w 3-5 dniu cyklu (pierwszej fazie), czyli zaraz po miesiączce lub w jej trakcie. Wyniki badań, które mogą świadczyć o PCOS, wskazują na nieprawidłowy stosunek LH (hormon luteinizujący) do FSH (hormon folikulotropowy), a także podwyższony poziom androgenów (testosteron, androstendion) i nieprawidłowy wynik OGTT (test obciążenia glukozą), który występuje u ok. 30 proc. kobiet z PCOS.

Konieczne jest również przeprowadzenie badania USG przezpochwowo, by dokładnie ocenić budowę jajników. Jajniki policystyczne są duże i zawierają dużo drobnych pęcherzyków (co najmniej 12).

Aby potwierdzić zespół policystycznych jajników, muszą być spełnione dwa z trzech kryteriów diagnostycznych (tzw. kryteria Rotterdamskie):

1. obraz z USG charakterystyczny dla jajników policystycznych;
2. objawy kliniczne;
3. objawy nadmiaru męskich hormonów.

Na czym polega leczenie zespołu policystycznych jajników?

Leczenie zespołu policystycznych jajników odbywa się na wielu płaszczyznach. Choroby całkowicie wyleczyć się nie da, choć można ją dobrze kontrolować za pomocą leków (m.in. leków antykoncepcyjnych).

Zdaniem doktora Tomasza Basty najlepiej rozpocząć leczenie farmakologicznie, eliminując po kolei każdy z problemów zespołu: hiperandrogenizm, insulooporność i hiperprolaktynemię. Należy je rozpatrywać jako osobne jednostki chorobowe i podjąć leczenie jak najwcześniej.

Niestety, bywa, że chora na zespół policystycznych jajników nigdy tak naprawdę nie kończy leczenia i musi przez dłuższy czas przyjmować leki na wyrównanie hormonów płciowych, a te przeciwcukrzycowe nawet przez całe życie.

Tak naprawdę leczenie zespołu policystycznych jajników powinno być dostosowane do indywidualnych potrzeb i oczekiwań kobiety. W przypadku kobiet nieplanujących ciąży leczenie polega na przywróceniu prawidłowych cykli miesiączkowych za pomocą antykoncepcji hormonalnej dwuskładnikowej, zmniejszeniu objawów związanych z nadmiernych owłosieniem i trądzikiem oraz na profilaktyce zaburzeń metabolicznych i niepłodności.

Terapia polega na przyjmowaniu odpowiednich leków i częstych wizytach kontrolnych, na których wykonywane są badania USG przezpochwowe oraz badania krwi. Potrzebne jest również regularne monitorowanie, jak wahają się u chorej poziomy hormonalne. Leczenie jest więc uwarunkowane indywidualnymi predyspozycjami każdej pacjentki. 

Inaczej leczone są kobiety, które starają się zajść w ciążę – u takiej kobiety monitoruje się w USG, czy ma owulację i podaje leki, które stymulują owulację. Po owulacji podaje się progesteron, by uregulować cykl, jeśli do zapłodnienia nie doszło. W niektórych przypadkach lekarz zaleca obserwację i monitorowanie wyników zamiast leczenia farmakologicznego.

Ważnym aspektem leczenia jest właściwa dieta z niskim indeksem glikemicznym i ćwiczenia fizyczne. To niezwykle ważne, ponieważ kobiety z PCOS mają skłonność do otyłości pojawiającej się za sprawą zjawiska insulinooporności.

Zespół policystycznych jajników nie wyklucza zajścia w ciążę! Bardzo wiele kobiet chorujących na PCOS zachodzi w ciążę w sposób naturalny, nawet jeśli na ciążę muszą czekać nieco dłużej. PCOS to nie wyrok! Nie wyklucza w żaden sposób posiadania dzieci.

Zobacz także

Okiem eksperta Endometrioza: źródło bólu i problemów z płodnością. Czy endometriozę można leczyć?

 lek. med. Tomasz Basta - Absolwent Collegium Medium Uniwersytetu Jagiellońskiego, posiadający specjalizację z ginekologii i położnictwa. Wykładowca Polskiego Towarzystwa Ginekologii Plastycznej (PTGP) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologii Estetycznej i Rekonstrukcyjnej. Autor wielu badań i publikacji naukowych w tych dziedzinach. Założyciel krakowskiej Intima Clinic zajmującej się w holistyczny sposób zdrowiem intymnym kobiet.