Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych: bakteryjne i wirusowe. Jak rozpoznać objawy?

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to stan zapalny tkanki otaczającej mózg, wywoływany przez bakterie, wirusy.

Mózg otoczony jest trzema błonami. Błona twarda stanowi zewnętrzną otulinę mózgu, a pajęczynówka jest błoną środkową, pod którą znajduje się błona wewnętrzna, zwana oponą miękką. Błony wraz z płynem mózgowym, znajdującym się pomiędzy środkową i wewnętrzną oponą, stanowią ochronę mózgu.

Zapalenie opon mózgowych jest chorobą opon, czyli tej ochrony pokrywającej mózg i rdzeń kręgowy. Przyczyną choroby są bakterie i wirusy, które wnikają do przestrzeni oponowej.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych można ,,złapać'' wszędzie. Mając do czynienia z dużą grupą osób, przebywając przez kilka godzin w samolocie, pociągu, a także sali szkolnej, ryzyko przekazania i złapania wirusa czy bakterii drogą kropelkową jest wysokie.

Na zapalenie opon mózgowych chorują najczęściej niemowlęta, małe dzieci i nastolatkowie - są to okresy największej zapadalności na tę chorobę. Jednak na zapalenie opon może zachorować każdy, bez względu na wiek. Oprócz niemowląt najbardziej spektakularne, ciężkie i groźne zachorowania dotyczą seniorów.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych to bardzo poważna i ciężka choroba wymagająca natychmiastowej pomocy medycznej.

Zakażenie powodują najczęściej:

• meningokoki;
• pneumokoki;
• Hib (pałeczki hemofilne typu b);
• prątki gruźlicy;
• pałeczki okrężnicy;
• laseczki Listeria;
• paciorkowce grupy B.

Najgroźniejsze są zakażania meningokokami, bakteriami, które występują w nosie u dużej części populacji. Zakażenia te mają gwałtowny przebieg i mogą prowadzić do zagrażającej życiu sepsy meningokokowej. Szacuje się, że nawet co 8 minut 1 osoba na świecie umiera z powodu zapalenia opon mózgowych wywołanego przez meningokoki.

LECZENIE: bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wymaga natychmiastowego leczenia antybiotykami, które mają szerokie spektrum działania i wprowadzane są bezpośrednio do krwiobiegu. Czas jest jednak wyjątkowo ważny. Im szybciej zostanie wdrożone leczenie, tym większe szanse, że osoba chora wyjdzie z tego cało.

Antybiotykoterapia trwa ok. dwóch tygodni. Leczenie zapobiegawcze stosowane jest także u osób z bliskiego otoczenia chorych.

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych występuje znacznie częściej niż bakteryjne i mają lepsze rokowania. Zakażenia wirusowe rzadko są śmiertelne (chyba, że dojdzie do zapalenia mózgu), ale mogą powodować bardzo ciężki stan.

Chorobę może wywoływać wiele wirusów m.in.:

• enterowirusy;
• wirusy świnki i odry;
• wirus opryszczki;
• wirus ospy wietrznej i półpaśca;
• wirus HIV (ludzki wirus niedoboru odporności);
• wirus Epsteina-Barr.

Niektóre wirusy przenoszą się drogą kropelkową, inne mogą znajdować się w zanieczyszczonej ściekami wodzie.

LECZENIE: choć wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych nie podlega leczeniu antybiotykami, to często podaje się je zapobiegawczo, gdy nie wiadomo jeszcze, co wywołało chorobę. Stosuje się leczenie objawowe i troskliwą opiekę nad chorym. Wyleczenie następuje zazwyczaj po upływie kilku tygodni.

Rozpoznanie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Rozpoznanie choroby polega na badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego, poprzez nakłucie lędźwiowe. Wykonuje się także badanie krwi, w celu wykrycia bakterii.

Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

W przebiegu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych występuje charakterystyczna triada objawów:

• ból głowy;
• sztywność karku (nie można dotknąć podbródkiem klatki piersiowej);
• światłowstręt.

Wśród innych objawów, jakie mogą towarzyszyć zapaleniu opon, wymienia się: wymioty, zaburzenia świadomości, objawy przypominające grypę, senność, bóle stawów, drgawki, wysypka plamicza (może świadczyć o sepsie meningokokowej).

Objawy zapalenia opon mózgowo rdzeniowych u niemowląt:

• gorączka (dłonie i stopy mogą być zimne);
• brak apetytu;
• biegunka;
• wymioty;
• rozdrażnienie;
• odgięcie głowy do tyłu;
• osłupienie;
• pulsujące ciemiączko;
• senność;
• wybroczyny, plamy na skórze.

Powikłania po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych

Występowanie powikłań uzależnione jest rodzaju bakterii, ciężkości przebiegu choroby, sposobu leczenia, a także odporności osoby chorej. Szacuje się, że powikłania po chorobie dotyczą nawet 50 proc. wszystkich chorych na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Możliwe powikłania po zapaleniu opon:

• niedowłady mięśni;
• głuchota, ślepota;
• porażenia nerwów czaszkowych;
• wodniaki lub ropnie podtwardówkowe mózgu;
• zaburzenia psychogenne (np. zaburzenia zachowania, zaburzenia snu);
• zaburzenia somatyczne (głównie u dzieci, np. zaburzenia wzrostu, zmniejszona tolerancja wysiłku).

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może prowadzić do śmierci.

Szczepienia ochronne są najskuteczniejszą formą ochrony przed bakteriami i wirusami mogącymi wywołać zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Zobacz także

Bakteriemia to nie sepsa. Objawy zakażenia bakteryjnego krwi

Sepsa: groźna reakcja organizmu na zakażenie. Jak rozpoznać objawy?

Źródło: korun.edu.pl; Puls medycyny;

Emma Nickerson, Choroby zakaźne, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2008